মূল কিতাপৰ PDF ফাইল চাওক
১৯০৫ চনৰ বংগ বিভাজন ভাৰতীয় স্বাধীনতা আন্দোলনৰ ইতিহাসৰ অন্যতম গুৰুত্বপূৰ্ণ ঘটনা। ভাইচৰয় লর্ড নেথানিয়েল কাৰ্জনৰ শাসনকালত (১৮৯৯-১৯০৫) সংঘটিত এই বিভাজনে ভাৰতীয় জাতীয়তাবাদী আন্দোলনৰ এক নতুন অধ্যায়ৰ সূচনা কৰিছিল। ব্ৰিটিছ চৰকাৰে শাসন আৰু শোষণ দুয়োটাই একেলগে বজাই ৰখাৰ কৌশল হিচাপে ১৯০৫ চনত বংগ দেশক বিভক্ত কৰাৰ সিদ্ধান্ত লয়। মূলতঃ হিন্দু-মুছলমানৰ মাজত বিভেদ সৃষ্টি কৰি জাতীয় চেতনাক দুর্বল কৰাৰ উদ্দেশ্যে এই সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ কৰা হৈছিল।
বংগ বিভাজনৰ প্ৰেক্ষাপট আৰু কাৰণ
ব্ৰিটিছ চৰকাৰে প্রশাসনিক সুবিধাৰ অজুহাত দি বিশাল বংগ প্ৰদেশক দুটা পৃথক অংশত বিভক্ত কৰে—
১. পূর্ব বংগ আৰু অসম (ঢাকাক ৰাজধানী কৰি), য’ত মুছলমানসকলৰ সংখ্যা বেছি আছিল।
২.পশ্চিম বংগ, য’ত হিন্দু বঙালীৰ সংখ্যা বেছি আছিল।
কিন্তু এই বিভাজন মূলতঃ ব্ৰিটিছ চৰকাৰৰ “বিভাজন আৰু শাসন” নীতিৰ অংশ আছিল। তেওঁলোকে জাতীয়তাবাদী আন্দোলন দমন কৰাৰ উদ্দেশ্যে হিন্দু-মুছলমানৰ মাজত বিভেদৰ বীজ সিঁচি দিব বিচাৰিছিল।
বংগ ভংগৰ বিৰুদ্ধে জনপ্ৰতিক্ৰিয়া আৰু স্বদেশী আন্দোলনৰ জন্ম
বংগ বিভাজন ঘোষণাৰ লগে লগে বংগবাসী, বিশেষকৈ বঙালী জাতীয়তাবাদীসকলে এই সিদ্ধান্তৰ প্ৰতি প্ৰবল বিৰোধিতা প্ৰকাশ কৰে। ১৯০৫ চনৰ ১৬ অক্টোবৰৰ দিনা বংগ বিভাজন কার্যকৰী হোৱাৰ লগে লগে সমগ্ৰ বংগ দেশ উত্তাল হৈ উঠে। লোকসকলে ক’লা দিন (Black Day) হিচাপে পালন কৰে, দোকান-পোহাৰ বন্ধ থাকে, বহু ঠাইত বিক্ষোভ আৰু প্ৰতিবাদ অনুষ্ঠিত হয়। ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰৰ নেতৃত্বত “ৰাখীবন্ধন অনুষ্ঠান” আয়োজন কৰা হয়, য’ত হিন্দু-মুছলমানে পৰস্পৰক ৰাখী পিন্ধাই ভাতৃত্ববোধৰ প্ৰতীক দেখুৱাইছিল।
বংগ বিভাজনৰ বিৰুদ্ধে প্ৰতিবাদৰ এক নতুন ধৰণ আছিল স্বদেশী আন্দোলন। আন্দোলনটোৰ মূলমন্ত্ৰ আছিল—
• বিদেশী সামগ্ৰী বর্জন কৰা
• স্বদেশী (ভাৰতত প্ৰস্তুত) সামগ্ৰী ব্যৱহাৰ কৰা
• জাতীয় শিক্ষা প্ৰসাৰৰ চেষ্টা
• দেশীয় শিল্পৰ বিকাশ ঘটোৱা
এই আন্দোলনটোৱে ভাৰতীয় জাতীয়তাবাদী আন্দোলনক নতুন দিশ দিছিল আৰু সৰ্বভাৰতীয় ৰূপ লাভ কৰিছিল।
স্বদেশী আন্দোলনৰ মুখ্য বৈশিষ্ট্য
বিদেশী বস্তু বর্জন – বিদেশী কাপোৰ, চেনি, নুন, চাবোন আদি বর্জনৰ প্ৰচণ্ড আন্দোলন চলিছিল। বিদেশী বস্ত্ৰ দাহ কৰা হৈছিল আৰু সকলোৰে স্বদেশী সামগ্ৰী ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ উৎসাহিত কৰা হৈছিল।
স্বদেশী শিল্পৰ বিকাশ – দেশীয় উদ্যোগ গঢ়ি তুলিবলৈ নানা উদ্যোগ গ্ৰহণ কৰা হয়। এই সময়তে বহুতো তাঁতশাল, কাগজ কল, চাবোন উদ্যোগ, কেমিকেল কোম্পানী স্থাপিত হৈছিল। আচার্য প্রফুল্লচন্দ্ৰ ৰায় Bengal Chemicals প্ৰতিষ্ঠা কৰে।
জাতীয় শিক্ষা আন্দোলন – স্বদেশী আন্দোলনৰ অন্যতম মূল লক্ষ্য আছিল জাতীয় শিক্ষাৰ প্ৰসাৰ। বহু শিক্ষার্থী চৰকাৰী বিদ্যালয় ত্যাগ কৰি জাতীয় বিদ্যালয় আৰু জাতীয় বিশ্ববিদ্যালয়ত নামভৰ্তি কৰিছিল। ১৯০৬ চনত বংগ জাতীয় মহাবিদ্যালয় স্থাপন কৰা হয়, য’ত অৰবিন্দ ঘোষ অধ্যক্ষ হৈছিল।
ছাত্ৰ আৰু মহিলাৰ অংশগ্ৰহণ – এই আন্দোলনত ছাত্ৰসকল আৰু মহিলাসকল ব্যাপকভাৱে অংশগ্ৰহণ কৰিছিল। ছাত্ৰসকলে বিদ্যালয়-কলেজ ত্যাগ কৰি আন্দোলনত যোগ দিছিল। মহিলাসকলে প্ৰথমবাৰৰ বাবে ৰাজপথত বিক্ষোভ মিছিলত অংশগ্ৰহণ কৰিছিল। সৰলা দেৱী চৌধুৰীণী আৰু ভগিনী নিবেদিতাৰ দৰে মহিলাই নাৰীসকলক আন্দোলনত আগুৱাই অনিছিল।
বংগ বিভাজনৰ পৰিণতি আৰু ১৯১১ চনৰ পুনৰ একত্ৰিকৰণ
স্বদেশী আন্দোলন আৰু বিৰোধিতাৰ তীব্ৰতাই ব্ৰিটিছ চৰকাৰক পিছুহটিবলৈ বাধ্য কৰে। ১৯১১ চনত লর্ড হার্ডিঞ্জে বংগ বিভাজন বাতিল ঘোষণা কৰে, আৰু কলিকতাৰ পৰিৱৰ্তে দিল্লীক ভাৰতবৰ্ষৰ নতুন ৰাজধানী ঘোষণা কৰা হয়। যদিও বংগ পুনৰ একত্ৰিত হৈছিল, এই সময়চোৱাত হিন্দু-মুছলমানৰ মাজত ইংৰাজসকলে সৃষ্টি কৰা ফাঁকৰ বাবে সাম্প্রদায়িক বিভাজন বৃদ্ধি পাইছিল, যাৰ ফলত ১৯৪৭ চনত ভাৰত-পাকিস্তান বিভাজনৰ বীজ সিঁচি দিয়া হৈছিল।
স্বদেশী আন্দোলনৰ গুৰুত্ব
স্বদেশী আন্দোলন ভাৰতৰ স্বাধীনতা আন্দোলনৰ মজবুত ভিত্তি গঢ়ি তুলিবলৈ বিশেষ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰিছিল। এই আন্দোলনে—
- ভাৰতীয় জাতীয়তাবাদী চেতনাৰ উন্মেষ ঘটাইছিল।
- সৰ্বসাধাৰণৰ আন্দোলনত অংশগ্ৰহণৰ পথ মুকলি কৰিছিল।
- গান্ধীজীৰ নেতৃত্বত অহিংস আন্দোলনৰ ভিত্তি স্থাপন কৰিছিল।
- ভাৰতীয় শিল্প উদ্যোগৰ বিকাশ ঘটাইছিল।
উপসংহাৰ
বংগ বিভাজন আৰু স্বদেশী আন্দোলন ভাৰতীয় জাতীয় আন্দোলনৰ ইতিহাসৰ অন্যতম প্ৰধান অধ্যায় আছিল। এই আন্দোলনে ভাৰতবাসীক ব্ৰিটিছ শাসনৰ বিৰুদ্ধে সংগঠিত আৰু সচেতন কৰি স্বাধীনতাৰ পথ সুগম কৰিছিল। স্বদেশী আন্দোলনৰ সফলতাই ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছক অধিক শক্তিশালী কৰি তোলাত সহায় কৰিছিল আৰু ভাৰতৰ স্বাধীনতা সংগ্রামক নতুন দিশ দিছিল।
অতি চমু উত্তৰ
১। বংগ বিভাজন কোনগৰাকী ভাইচৰয়ৰ শাসনকালত সংঘটিত হৈছিল?
উত্তৰঃ বংগ বিভাজন ভাইচৰয় লর্ড নেথানিয়েল কাৰ্জনৰ শাসনকালত সংঘটিত হৈছিল।
২। ১৯০৫ খ্রীষ্টাব্দৰ কোন তাৰিখে বংগ বিভাজন কার্যকৰী হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯০৫ খ্রীষ্টাব্দৰ ১৬ অক্টোবৰ তাৰিখে বংগ বিভাজন কার্যকৰী হৈছিল।
৩। বিদেশী পণ্য বৰ্জনৰ প্ৰস্তাৱ কোনখন সভাত গ্রহণ কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ বিদেশী পণ্য বৰ্জনৰ প্ৰস্তাৱ ৭ আগষ্ট, ১৯০৫ তাৰিখে কলিকতাৰ টাউন হলত অনুষ্ঠিত সভাত গ্ৰহণ কৰা হৈছিল।
৪। স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ছোৱাত ‘যুগান্তৰ’ নামৰ সংবাদপত্রখন সম্পাদনা কোনে কৰিছিল?
উত্তৰঃ স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ছোৱাত ‘যুগান্তৰ’ নামৰ সংবাদপত্রখন ভূপেন্দ্রনাথ দত্তই সম্পাদনা কৰিছিল।
৫। বংগদেশত ‘জাতীয় শিক্ষা পৰিষদ’ নামৰ অনুষ্ঠানটো কেতিয়া গঠন হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯০৬ চনৰ ১১ মাৰ্চ তাৰিখে বংগদেশত ‘জাতীয় শিক্ষা পৰিষদ’ গঠন হৈছিল।
৬। ‘বেংগল কেমিকেলছ’ নামৰ উদ্যোগ প্রতিষ্ঠানটোৰ প্রধান উদ্যোক্তা কোন আছিল?
উত্তৰঃ ‘বেংগল কেমিকেলছ’ উদ্যোগ প্রতিষ্ঠানটোৰ প্রধান উদ্যোক্তা আচার্য প্রফুল্লচন্দ্ৰ ৰায় আছিল।
৭। কাৰ পৌৰোহিত্যত অনুষ্ঠিত জাতীয় কংগ্ৰেছৰ অধিৱেশনে ভাৰতীয়ৰ বাবে ‘স্বৰাজ’ বিচাৰি প্ৰস্তাৱ গ্ৰহণ কৰিছিল?
উত্তৰঃ ১৯০৬ চনৰ জাতীয় কংগ্ৰেছৰ কলিকতা অধিৱেশনে দাদাভাই নৌৰজীৰ পৌৰোহিত্যত ভাৰতীয়ৰ বাবে ‘স্বৰাজ’ বিচাৰি প্ৰস্তাৱ গ্ৰহণ কৰিছিল।
৮। বংগদেশৰ একত্ৰিকৰণ কেতিয়া হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯১১ চনত বংগদেশৰ একত্ৰিকৰণ হৈছিল।
চমু উত্তৰ:
১। বংগ বিভাজনে সৃষ্টি কৰা ‘পূৰ্ববংগ আৰু অসম’ নামৰ প্ৰদেশখনৰ সৈতে সংলগ্ন হোৱা বংগদেশৰ প্ৰধান তিনিটা ভৌগোলিক সংমণ্ডল উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ ঢাকা, চট্টগ্রাম আৰু ৰাজশাহী সংমণ্ডল ‘পূৰ্ববংগ আৰু অসম’ নামৰ প্ৰদেশখনৰ সৈতে সংলগ্ন কৰা হৈছিল।
২। বংগ বিভাজনৰ অন্তর্নিহিত উদ্দেশ্য কি আছিল চমুকৈ লিখা।
উত্তৰঃ বংগ বিভাজনৰ অন্তর্নিহিত উদ্দেশ্য আছিল জাতীয়তাবাদী আন্দোলন দমন কৰা আৰু হিন্দু-মুছলমানৰ মাজত বিভেদ সৃষ্টি কৰি ব্ৰিটিছ শাসন মজবুত কৰা।
৩। বংগ বিভাজনবিৰোধী আন্দোলনে ‘স্বদেশী আন্দোলন’ নাম কিয় পাইছিল চমুকৈ লিখা।
উত্তৰঃ বিদেশী পণ্য বর্জন কৰি স্বদেশী সামগ্ৰীৰ ব্যৱহাৰ প্ৰচলন কৰাত গুৰুত্ব দিয়া বাবে এই আন্দোলন ‘স্বদেশী আন্দোলন’ নামেৰে পৰিচিত হ’ল।
৪। স্বদেশী আন্দোলনে জাতীয় শিক্ষালৈ আগবঢ়োৱা বৰঙণিৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ স্বদেশী আন্দোলনে জাতীয় শিক্ষাৰ বিকাশৰ বাবে জাতীয় বিদ্যালয়, জাতীয় মহাবিদ্যালয় আৰু জাতীয় শিক্ষা পৰিষদ গঠন কৰিছিল। বহু ছাত্ৰ চৰকাৰী বিদ্যালয় ত্যাগ কৰি স্বদেশী শিক্ষা প্ৰতিষ্ঠানত নামভৰ্তি হৈছিল।
৫। স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ছোৱাত বংগদেশৰ জাতীয় শিল্পৰ বিকাশ কেনেদৰে হৈছিল?
উত্তৰঃ স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ছোৱাত দেশীয় উদ্যোগ গঢ়ি তুলিবলৈ বঙালী উদ্যোগীসকলে তাঁতশাল, চাবোন, চেনি, সূতা, চাহ আৰু কেমিকেল উদ্যোগ স্থাপন কৰিছিল। ‘বেংগল কেমিকেলছ’ আৰু ‘বংগলক্ষী কটন মিল’ এই সময়তে স্থাপিত হৈছিল।
৬। স্বদেশী আন্দোলন দমন কৰাৰ উদ্দেশ্যে ব্ৰিটিছ চৰকাৰে কি কি আন্দোলনবিৰোধী কাৰ্যসূচী গ্রহণ কৰিছিল?
উত্তৰঃ ব্ৰিটিছ চৰকাৰে স্বদেশী আন্দোলন দমন কৰিবলৈ কঠোৰ দমনমূলক আইন, ছাত্রসকলৰ বিৰুদ্ধে কাৰ্লাইল জাননী, আন্দোলনকাৰীসকলক বন্দী কৰা, সংবাদপত্রৰ ওপৰত নিৰ্বন্ধ আৰু সভা-সমিতিৰ ওপৰত নিষেধাজ্ঞা আৰোপ কৰিছিল।
৭। স্বদেশী আন্দোলনৰ তিনিটা ফলাফল উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ
১. বংগ একত্ৰিকৰণ (১৯১১) – আন্দোলনৰ ফলস্বৰূপ ইংৰাজ চৰকাৰে বংগ বিভাজন বাতিল কৰিবলৈ বাধ্য হয়।
২. সাম্প্রদায়িক বিভাজনৰ বৃদ্ধি – ব্ৰিটিছ চৰকাৰে মুছলিম লীগ স্থাপন কৰি সাম্প্রদায়িক বিভেদ বঢ়াই দিলে।
৩. জাতীয় চেতনাৰ বৃদ্ধি – স্বদেশী আন্দোলনে ভাৰতীয় জাতীয়তাবাদী আন্দোলনক অধিক সক্রিয় কৰি তুলিছিল।
৮। স্বদেশী আন্দোলনৰ তিনিটা অৱদান উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ
১. জাতীয় শিক্ষাৰ বিকাশ – স্বদেশী আন্দোলনে জাতীয় বিদ্যালয়, মহাবিদ্যালয় আৰু বিশ্ববিদ্যালয় স্থাপনত সহায় কৰিছিল।
২. স্বদেশী উদ্যোগৰ বৃদ্ধি – দেশীয় উদ্যোগ, বিশেষকৈ তাঁতশাল, কেমিকেল, চাবোন, চেনি, কাগজ উদ্যোগ বৃদ্ধি পাইছিল।
৩. ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ শক্তিবৃদ্ধি – স্বদেশী আন্দোলনে জাতীয় কংগ্ৰেছক অধিক সংগঠিত আৰু শক্তিশালী কৰি তুলিছিল।
চমু টোকা লিখা:
(১) কবিগুৰু ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰ:
উত্তৰঃ কবিগুৰু ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰ (১৮৬১-১৯৪১) বিশ্ববিখ্যাত কবি, সাহিত্যিক, সংগীতজ্ঞ আৰু চিন্তাবিদ আছিল। বংগ বিভাজনৰ সময়ত তেওঁ ‘ৰাখীবন্ধন’ আন্দোলনৰ উদ্যোগ লৈ হিন্দু-মুছলমানৰ মাজত ভাতৃত্ববোধৰ আহ্বান জনাইছিল। স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত তেওঁ দেশপ্ৰেমিক গীত লিখিছিল, যিবোৰ আন্দোলনকাৰীক উৎসাহিত কৰিছিল। তেওঁ ৰচনা কৰা “আমাৰ সোনাৰ বাংলা” গীতটোৱে পৰৱৰ্তী সময়ত বাংলাদেশৰ জাতীয় সংগীতৰ স্বীকৃতি লাভ কৰে। লগতে ‘যদি তোৰ ডাক শুনে কেও না আসে তবে একলা চলো রে’ গীতটোৱে আন্দোলনকাৰীক অনুপ্ৰাণিত কৰিছিল। স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত তেওঁ জাতীয় শিক্ষাৰ প্ৰসাৰত গুৰুত্ব দিছিল আৰু বহুতো জাতীয় বিদ্যালয় স্থাপন কৰাত সহায় কৰিছিল।
(২) মার্গাৰেট এলিজাবেথ নবোল (ভগিনী নিবেদিতা):
উত্তৰঃ মার্গাৰেট এলিজাবেথ নবোল (১৮৬৭-১৯১১), যাক ‘ভগিনী নিবেদিতা’ নামেৰে জনা যায়, এজনী আইৰিছ মহিলা আছিল, যিয়ে স্বামী বিবেকানন্দৰ শিক্ষাৰ আদৰ্শ গ্ৰহণ কৰি ভাৰতীয় সমাজত বিপ্লৱ ঘটোৱাৰ সংকল্প লৈছিল। তেওঁ বঙালী নাৰীসকলক শিক্ষিত কৰাৰ বাবে বিভিন্ন বিদ্যালয় স্থাপন কৰিছিল। স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত ভগিনী নিবেদিতাই দেশীয় শিল্প, হস্তকলা আৰু তাঁত শিল্পক উন্নতি কৰিবলৈ সহায় কৰিছিল। তেওঁ ‘বংগীয় কলা সংসদ’ গঠন কৰি ভাৰতীয় সংস্কৃতি আৰু কলাৰ বিকাশ সাধন কৰিছিল। বংগভংগৰ সময়ত তেওঁ আন্দোলনকাৰীসকলক সংগঠিত কৰাৰ লগতে ব্রিটিছ বিৰোধী মনোভাব গঢ়ি তুলিবলৈ প্ৰচেষ্টা চলাইছিল।
(৩) নবাব ছলিমউল্লা:
উত্তৰঃ ঢাকাৰ নবাব ছলিমউল্লা (১৮৭১-১৯১৫) বংগ বিভাজনৰ অন্যতম সমৰ্থক আছিল। তেওঁ ইংৰাজ চৰকাৰৰ সমৰ্থনত মুছলমানসকলৰ স্বতন্ত্র ৰাজনৈতিক সত্তা গঢ়ি তুলিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল। ১৯০৬ চনত তেওঁৰ নেতৃত্বত ঢাকাত ‘মুছলিম লীগ’ প্ৰতিষ্ঠা কৰা হয়, যিয়ে ভাৰতীয় ৰাজনীতিত সাম্প্রদায়িক বিভাজনৰ বীজ সিঁচিলে। তেওঁ ইংৰাজ চৰকাৰৰ সহায়ত মুছলমানসকলৰ পৃথক নিৰ্বাচনী ব্যৱস্থাৰ দাবী তুলিছিল, যি পৰৱৰ্তী সময়ত ‘বাছেলট্ৰ’ আৰু ‘মিণ্ট-মৰলে সংস্কাৰ’ৰ যোগেদি পূৰণ হয়। বংগভংগৰ সময়ত নবাব ছলিমউল্লাই মুছলমানসকলক ইংৰাজসকলৰ সৈতে সম্পৰ্ক দৃঢ় কৰাৰ আহ্বান জনাইছিল, যিয়ে হিন্দু-মুছলমানৰ মাজত বিভেদ বৃদ্ধি কৰিছিল।
Additional
Multiple Choice Questions (MCQ) on Bengal Partition and Swadeshi Movement
- বংগ বিভাজন কোন বছৰত সংঘটিত হৈছিল?
A) ১৯০৫ B) ১৯১১ C) ১৯০৬ D) ১৯৪৭
উত্তৰঃ A) ১৯০৫ - বংগ বিভাজনৰ কাৰক কোন আছিল?
A) লর্ড কার্জন B) লর্ড মিন্টো C) লর্ড ডালহৌজি D) লর্ড ৰিপন
উত্তৰঃ A) লর্ড কার্জন - বংগ বিভাজন কোন তাৰিখে কাৰ্যকৰী হৈছিল?
A) ১৬ অক্টোবৰ, ১৯০৫ B) ১৫ আগষ্ট, ১৯৪৭ C) ২২ জুলাই, ১৯০৬ D) ১ জানুৱাৰী, ১৯০০
উত্তৰঃ A) ১৬ অক্টোবৰ, ১৯০৫ - কোনজন নেতাই ‘বন্দে মাতৰম’ গীতৰ মাধ্যমেৰে স্বদেশী আন্দোলন প্ৰচাৰ কৰিছিল?
A) ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰ B) বঙ্কিমচন্দ্ৰ চট্টোপাধ্যায় C) অৰবিন্দ ঘোষ D) বিপিনচন্দ্ৰ পাল
উত্তৰঃ B) বঙ্কিমচন্দ্ৰ চট্টোপাধ্যায় - বংগ বিভাজনৰ প্ৰধান উদ্দেশ্য কি আছিল?
A) উন্নত প্রশাসন B) সাম্প্রদায়িক বিভাজন C) শিক্ষাৰ প্ৰসাৰ D) অৰ্থনৈতিক উন্নয়ন
উত্তৰঃ B) সাম্প্রদায়িক বিভাজন - স্বদেশী আন্দোলন কেতিয়া আৰম্ভ হৈছিল?
A) ১৯০৫ B) ১৯২০ C) ১৮৮৫ D) ১৯১৯
উত্তৰঃ A) ১৯০৫ - স্বদেশী আন্দোলনৰ মুখ্য লক্ষ্য কি আছিল?
A) বিদেশী সামগ্ৰীৰ বর্জন B) শিক্ষা বিকাশ C) হিন্দু-মুছলমান একতা D) ভাৰত বিভাজন
উত্তৰঃ A) বিদেশী সামগ্ৰীৰ বর্জন - স্বদেশী আন্দোলনত কোনটো ক্ষেপনাস্ত্ৰ ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল?
A) আন্দোলন B) অস্ত্ৰসজ্জিত বিপ্লৱ C) বিদেশী বস্তু বর্জন D) ৰাজনৈতিক হত্যাকাণ্ড
উত্তৰঃ C) বিদেশী বস্তু বর্জন - ‘আমাৰ সোনাৰ বাংলা’ গীতটি কোনে লিখিছিল?
A) বঙ্কিমচন্দ্ৰ চট্টোপাধ্যায় B) ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰ C) অরবিন্দ ঘোষ D) বিপিনচন্দ্ৰ পাল
উত্তৰঃ B) ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰ - স্বদেশী আন্দোলনত কোনটো আন্দোলন অন্তৰ্ভুক্ত আছিল?
A) অহিংস অসহযোগ আন্দোলন B) বৃটিশ সাম্ৰাজ্যবাদৰ সমৰ্থন C) বিদেশী সামগ্ৰীৰ প্ৰচাৰ D) ৰাজনৈতিক হত্যাকাণ্ড
উত্তৰঃ A) অহিংস অসহযোগ আন্দোলন - স্বদেশী আন্দোলন কোনবিধ আন্দোলনৰ অংশ আছিল?
A) ৰাজনৈতিক আন্দোলন B) অৰ্থনৈতিক আন্দোলন C) সাংস্কৃতিক আন্দোলন D) সকলো
উত্তৰঃ D) সকলো - স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত কোনটো উদ্যোগ প্ৰতিষ্ঠা কৰা হৈছিল?
A) বেংগল কেমিকেল B) টাটা ষ্টীল C) ইণ্ডিয়ান নেশনেল বেংক D) None of the above
উত্তৰঃ A) বেংগল কেমিকেল - কোনে ‘বেংগল কেমিকেলছ’ প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল?
A) জগদীশচন্দ্ৰ বসু B) প্রফুল্ল চন্দ্ৰ ৰায় C) অরবিন্দ ঘোষ D) বিপিনচন্দ্ৰ পাল
উত্তৰঃ B) প্রফুল্ল চন্দ্ৰ ৰায় - ১৯০৫ চনৰ বংগ বিভাজনৰ বিৰুদ্ধে কোনে প্ৰবল আপত্তি কৰিছিল?
A) মুসলিম লীগ B) জাতীয় কংগ্ৰেছ C) বৃটিশ চৰকাৰ D) লর্ড কার্জন
উত্তৰঃ B) জাতীয় কংগ্ৰেছ - কোনটো গীত স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত বিশেষ জনপ্রিয় হৈছিল?
A) বন্দে মাতৰম B) জন গণ মন C) একলা চলো রে D) ভাৰত জননী
উত্তৰঃ A) বন্দে মাতৰম - ১৯১১ চনত বংগ একত্ৰিকৰণ কোনজন ভাইচৰয়ে কৰিছিল?
A) লর্ড মিন্টো B) লর্ড হার্ডিঞ্জ C) লর্ড কার্জন D) লর্ড চেম্সফ’ৰ্ড
উত্তৰঃ B) লর্ড হার্ডিঞ্জ - কোনে ১৯০৬ চনত ‘স্বৰাজ’ৰ দাবী প্ৰস্তাৱ দিছিল?
A) গোপালকৃষ্ণ গোখলে B) দাদাভাই নৌৰোজী C) বাল গংগাধৰ তিলক D) লালা লাজপত ৰায়
উত্তৰঃ B) দাদাভাই নৌৰোজী - ১৯০৬ চনত মুছলিম লীগ কোথায় প্ৰতিষ্ঠা কৰা হৈছিল?
A) লাহোৰ B) আলীগড় C) ঢাকা D) দিল্লী
উত্তৰঃ C) ঢাকা - ‘ডন ছ’চাইটি’ কোনে প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল?
A) অরবিন্দ ঘোষ B) সতীশচন্দ্ৰ মুখোপাধ্যায় C) বিপিনচন্দ্ৰ পাল D) লালা লাজপত ৰায়
উত্তৰঃ B) সতীশচন্দ্ৰ মুখোপাধ্যায় - কোনজন নেতাই বিদেশী পণ্য বর্জনৰ আহ্বান জনাইছিল?
A) অরবিন্দ ঘোষ B) বিপিনচন্দ্ৰ পাল C) লালা লাজপত ৰায় D) সুৰেন্দ্ৰনাথ বন্দ্যোপাধ্যায়
উত্তৰঃ D) সুৰেন্দ্ৰনাথ বন্দ্যোপাধ্যায় - স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত কোনটো নতুন শিক্ষা প্ৰতিষ্ঠান স্থাপন কৰা হৈছিল?
A) বংগ জাতীয় মহাবিদ্যালয় B) কলিকতা বিশ্ববিদ্যালয় C) আলীগড় মুসলিম বিশ্ববিদ্যালয় D) বেনাৰস হিন্দু বিশ্ববিদ্যালয়
উত্তৰঃ A) বংগ জাতীয় মহাবিদ্যালয় - কোনে “বংগীয় কলা সংসদ” স্থাপন কৰিছিল?
A) অবনীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰ B) রবীন্দ্রনাথ ঠাকুৰ C) বিপিনচন্দ্ৰ পাল D) অরবিন্দ ঘোষ
উত্তৰঃ A) অবনীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰ - স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত কোনটো নতুন উদ্যোগ স্থাপন কৰা হৈছিল?
A) বেংগল কেমিকেল B) ইণ্ডিয়ান কটন মিল C) আম্বানী ইণ্ডাস্ট্ৰিজ D) টাটা ইণ্ডাস্ট্ৰিজ
উত্তৰঃ A) বেংগল কেমিকেল - কোনটো সংবাদপত্র স্বদেশী আন্দোলনৰ সৈতে জড়িত আছিল?
A) যুগান্তৰ B) কেশৰী C) দি হিন্দু D) অমৃতবজাৰ পত্ৰিকা
উত্তৰঃ A) যুগান্তৰ - কোনটো আন্দোলনৰ ফলত স্বদেশী আন্দোলন শেষ হৈছিল?
A) অসহযোগ আন্দোলন B) চরমপন্থী আন্দোলন C) বংগ একত্ৰিকৰণ D) ভাৰত ছাড়ো আন্দোলন
উত্তৰঃ C) বংগ একত্ৰিকৰণ - স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত কোনজনে মহিলা সকলে অংশগ্ৰহণ কৰিবলৈ উৎসাহিত কৰিছিল?
A) সৰলা দেৱী চৌধুৰীণী B) মীরা বেন C) মহাদেৱী বৰ্মা D) ভিক্টোৰিয়া
উত্তৰঃ A) সৰলা দেৱী চৌধুৰীণী - স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত বিদেশী কাপোৰ বর্জনৰ পৰিৱৰ্তে কি প্ৰচলিত হৈছিল?
A) তাঁত আৰু খাদি কাপোৰ B) ইংৰাজী কাপোৰ C) চীনৰ ৰেশম D) জাপানৰ কাপোৰ
উত্তৰঃ A) তাঁত আৰু খাদি কাপোৰ - ১৯০৫ চনৰ বংগ বিভাজনৰ বিৰুদ্ধে কোনটো কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰা হৈছিল?
A) বিদেশী পণ্য বর্জন B) বৃটিশ চৰকাৰৰ সমৰ্থন C) মুছলিম লীগৰ প্ৰতিষ্ঠা D) নতুন শাসন পদ্ধতি
উত্তৰঃ A) বিদেশী পণ্য বর্জন - স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত কোনটো কাৰ্যসূচী চৰ্চিত হৈছিল?
A) আত্মনির্ভৰশীলতা B) হিংসাত্মক আন্দোলন C) বৃটিশ সামগ্ৰী বর্ধন D) বিদেশী চৰকাৰৰ সমৰ্থন
উত্তৰঃ A) আত্মনির্ভৰশীলতা - স্বদেশী আন্দোলন কোনবছৰত মূলত সমাপ্ত হয়?
A) ১৯০৮ B) ১৯১০ C) ১৯১১ D) ১৯১৫
উত্তৰঃ C) ১৯১১ - কোনে “স্বদেশী সমাজ” প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল?
A) লালা লাজপত ৰায় B) বিপিনচন্দ্ৰ পাল C) সুৰেন্দ্ৰনাথ বন্দ্যোপাধ্যায় D) চিত্তৰঞ্জন দাস
উত্তৰঃ B) বিপিনচন্দ্ৰ পাল - স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত কোনজন ইংৰাজ চৰকাৰৰ কঠোৰ সমালোচনা কৰিছিল?
A) লর্ড মিন্টো B) মহাত্মা গান্ধী C) অরবিন্দ ঘোষ D) লর্ড কার্জন
উত্তৰঃ C) অরবিন্দ ঘোষ - স্বদেশী আন্দোলনৰ ফলত কোনটো দল শক্তিশালী হৈছিল?
A) জাতীয় কংগ্ৰেছ B) মুছলিম লীগ C) বৃটিশ চৰকাৰ D) RSS
উত্তৰঃ A) জাতীয় কংগ্ৰেছ - বংগ বিভাজনৰ সময়ত বৃটিশ চৰকাৰে নতুন প্ৰদেশৰ নাম কি ৰাখিছিল?
A) বংগ ও বিহাৰ B) পূৰ্ব বংগ আৰু অসম C) পশ্চিম বংগ D) ঢাকা প্ৰদেশ
উত্তৰঃ B) পূৰ্ব বংগ আৰু অসম - স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত কোনটো প্রতিষ্ঠান ‘জাতীয় বিদ্যালয়’ স্থাপন কৰিছিল?
A) বংগীয় জাতীয় শিক্ষা পৰিষদ B) বৃটিশ চৰকাৰ C) ইণ্ডিয়ান নেচনেল কংগ্ৰেছ D) লাহোৰ কংগ্ৰেছ
উত্তৰঃ A) বংগীয় জাতীয় শিক্ষা পৰিষদ - স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত কেৱল মহিলাৰ সমিতি কোনখন আছিল?
A) মহিলা আত্মরক্ষা সমিতি B) লেডিস ইউনিয়ন C) নারী শিল্প সংগঠন D) মহিলা সংঘ
উত্তৰঃ A) মহিলা আত্মরক্ষা সমিতি - কোনজন বৃটিশ গভৰ্ণৰে ১৯১১ চনত বংগ একত্ৰিকৰণ ঘোষণা কৰিছিল?
A) লর্ড হার্ডিঞ্জ B) লর্ড মিন্টো C) লর্ড কার্জন D) লর্ড ডালহৌজি
উত্তৰঃ A) লর্ড হার্ডিঞ্জ - স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত কোনটো দমনমূলক আইন প্ৰচলিত হৈছিল?
A) কাৰ্লাইল চৰ্কুলাৰ B) ৰাওলাট আইন C) মন্টেগু-চেম্সফ’ৰ্ড সংস্কাৰ D) বেঙ্গল বিল
উত্তৰঃ A) কাৰ্লাইল চৰ্কুলাৰ - স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত কোনটো উদ্যোগ কৃষি ভিত্তিক আছিল?
A) বেংগল কেমিকেল B) বেংগল পটাৰি C) বেংগল লক্ষ্মী মিল D) বেংগল টি কোম্পানি
উত্তৰঃ D) বেংগল টি কোম্পানি - স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত কোনটো নতুন জাতীয় গীত জনপ্ৰিয় হৈছিল?
A) বন্দে মাতৰম B) জন গণ মন C) সোনার বাংলা D) একলা চলো রে
উত্তৰঃ D) একলা চলো রে
- বংগ বিভাজন কি?
উত্তৰঃ ১৯০৫ চনৰ ১৬ অক্টোবৰ তাৰিখে ভাইচৰয় লর্ড কাৰ্জনে প্রশাসনিক সুবিধাৰ অজুহাতত বংগ দেশক ‘পূৰ্ব বংগ আৰু অসম’ আৰু ‘পশ্চিম বংগ’ নামে বিভক্ত কৰে। - স্বদেশী আন্দোলনৰ মূল উদ্দেশ্য কি আছিল?
উত্তৰঃ স্বদেশী আন্দোলনৰ মূল উদ্দেশ্য আছিল বিদেশী সামগ্ৰী বর্জন কৰি দেশীয় শিল্প আৰু শিক্ষা প্ৰসাৰ কৰাৰ মাধ্যমেৰে বৃটিশ শাসনৰ বিৰুদ্ধে প্ৰতিবাদ জনোৱ। - কোনটো গীত স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত বিশেষভাৱে জনপ্ৰিয় হৈছিল?
উত্তৰঃ ‘বন্দে মাতৰম’ গীত স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত আন্দোলনকাৰীক অনুপ্ৰাণিত কৰিছিল। ই বঙ্কিমচন্দ্ৰ চট্টোপাধ্যায়ৰ “আনন্দমঠ” উপন্যাসৰ অংশ। - ১৯১১ চনত বংগ একত্ৰিকৰণ কিয় কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ স্বদেশী আন্দোলনৰ প্ৰচণ্ড প্ৰতিবাদৰ ফলত বৃটিশ চৰকাৰে ১৯১১ চনত বংগ একত্ৰিকৰণ ঘোষণা কৰিছিল। - স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত কোনবোৰ উদ্যোগ স্থাপন কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ বেংগল কেমিকেল, বেংগল লক্ষ্মী কটন মিল, স্বদেশী টেক্সটাইল মিল আদি বহুতো দেশীয় উদ্যোগ স্থাপন কৰা হৈছিল। - স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত ছাত্ৰসকলে কেনেদৰে অংশগ্ৰহণ কৰিছিল?
উত্তৰঃ ছাত্ৰসকলে চৰকাৰী বিদ্যালয় ত্যাগ কৰি জাতীয় বিদ্যালয়ত নামভৰ্তি কৰিছিল। তেওঁলোকে বিদেশী বস্ত্ৰ বর্জন কৰি মিছিলত অংশ লৈ বৃটিশ চৰকাৰৰ বিৰুদ্ধে আন্দোলন কৰিছিল। - স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত মহিলাসকলৰ ভূমিকা কি আছিল?
উত্তৰঃ মহিলাসকলে বিদেশী সামগ্ৰী বর্জন, স্বদেশী কাপোৰ বুনা, প্ৰতিবাদ মিছিলত অংশ গ্ৰহণ আৰু পৰিবারিকভাৱে আন্দোলন সমৰ্থন কৰি গুৰুত্বপূর্ণ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰিছিল। - ‘বন্দে মাতৰম’ ধ্বনি কেনেকৈ স্বদেশী আন্দোলনৰ প্ৰতীক হৈ উঠিছিল?
উত্তৰঃ আন্দোলনকাৰীয়ে প্ৰতিবাদৰ সময়ত ‘বন্দে মাতৰম’ ধ্বনি দিয়া আৰম্ভ কৰিলে, যিয়ে আন্দোলনৰ জাতীয় চেতনা বৃদ্ধি কৰিলে। বৃটিশ চৰকাৰে এই ধ্বনি নিষিদ্ধ কৰিছিল। - বংগ বিভাজনৰ সময়ত বৃটিশ চৰকাৰে মুছলমানসকলক কিদৰে নিজৰ পক্ষে আনি চেষ্টা কৰিছিল?
উত্তৰঃ বৃটিশ চৰকাৰে মুছলমানসকলৰ বাবে পৃথক নিৰ্বাচনী ব্যৱস্থা ঘোষণা কৰি আৰু নবাব ছলিমউল্লাৰ নেতৃত্বত ১৯০৬ চনত মুছলিম লীগ প্ৰতিষ্ঠা কৰাই তেওঁলোকক নিজৰ পক্ষে আনি চেষ্টা কৰিছিল। - স্বদেশী আন্দোলনে কংগ্ৰেছ দলক কেনেকৈ প্ৰভাৱিত কৰিছিল?
উত্তৰঃ স্বদেশী আন্দোলনে কংগ্ৰেছক দুখণ্ডত বিভক্ত কৰিছিল—উদাৰপন্থী আৰু চরমপন্থী। উদাৰপন্থীসকলে মিতব্যয়ী নীতি গ্ৰহণ কৰিছিল, আৰু চরমপন্থীসকলে তীব্ৰ প্ৰতিবাদৰ পথ বাছি লৈছিল। - স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত মহিলাসকলৰ ভূমিকা বৰ্ণনা কৰা।
উত্তৰঃ মহিলাসকলে বিদেশী সামগ্ৰী বর্জন, স্বদেশী কাপোৰ বুনা, প্ৰতিবাদ মিছিলত অংশ গ্ৰহণ আৰু পৰিবারিকভাৱে আন্দোলন সমৰ্থন কৰি গুৰুত্বপূর্ণ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰিছিল। সৰলা দেৱী চৌধুৰীণী আৰু ভগিনী নিবেদিতাই মহিলাসকলক আন্দোলনত সক্ৰিয়ভাৱে অংশ ল’বলৈ উৎসাহিত কৰিছিল। - বিদেশী সামগ্ৰী বর্জন কেনেকৈ সংগঠিত হৈছিল?
উত্তৰঃ বিদেশী কাপোৰ, চেনি, চাহ, নুন আদি বর্জনৰ প্ৰচাৰ চলোৱা হৈছিল। বহু ঠাইত বিদেশী কাপোৰ দাহ কৰা হৈছিল। স্থানীয় হস্তশিল্প আৰু তাঁতশিল্পৰ প্ৰসাৰৰ বাবে জনগণক উৎসাহিত কৰা হৈছিল। - স্বদেশী আন্দোলন কংগ্ৰেছ দলক কেনেকৈ প্ৰভাৱিত কৰিছিল?
উত্তৰঃ স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত কংগ্ৰেছ দল দুখণ্ডত বিভক্ত হৈছিল—উদাৰপন্থী আৰু চরমপন্থী। উদাৰপন্থীসকলে শান্তিপূৰ্ণ প্ৰতিবাদত বিশ্বাসী আছিল, আনহাতে চরমপন্থীসকলে বৃটিশৰ বিৰুদ্ধে তীব্ৰ আন্দোলনৰ পথ বাছি লৈছিল। - ‘বন্দে মাতৰম’ ধ্বনি কেনেকৈ জাতীয় চেতনাৰ প্ৰতীক হৈ পৰিছিল?
উত্তৰঃ ‘বন্দে মাতৰম’ ধ্বনি স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত জাতীয় চেতনাৰ প্ৰতীক হৈ পৰিছিল। বৃটিশ চৰকাৰে এই ধ্বনি নিষিদ্ধ কৰিছিল, যাৰ ফলত আন্দোলন আৰু অধিক তীব্ৰ হৈছিল। - স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত নতুন শিক্ষা পৰিকল্পনা কেনেকৈ প্ৰসাৰ কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ বহু ছাত্ৰ চৰকাৰী বিদ্যালয় ত্যাগ কৰিছিল। জাতীয় বিদ্যালয় আৰু জাতীয় বিশ্ববিদ্যালয় প্ৰতিষ্ঠা কৰা হৈছিল, যেনে বংগ জাতীয় মহাবিদ্যালয়। দেশীয় শিক্ষাৰ বিকাশৰ বাবে ‘জাতীয় শিক্ষা পৰিষদ’ স্থাপন কৰা হৈছিল। - স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত ‘জাতীয় শিক্ষা পৰিষদ’ কেনেকৈ গঠিত হৈছিল?
উত্তৰঃ
১৯০৫ চনৰ বংগ বিভাজনৰ সময়ত বৃটিশ চৰকাৰে শিক্ষা ব্যৱস্থাৰ মাধ্যমেৰে ভাৰতীয় ছাত্রসকলৰ মাজত বিৰোধিতা সৃষ্টি কৰাৰ চেষ্টা কৰিছিল। বৃটিশ শিক্ষা নীতিক এক প্রতিবাদ হিচাপে ১৯০৬ চনৰ ১১ মাৰ্চত কলিকাতাত ‘জাতীয় শিক্ষা পৰিষদ’ গঠন কৰা হৈছিল।
এই শিক্ষা পৰিষদৰ মূল উদ্দেশ্য আছিল ভাৰতীয় সংস্কৃতি, দেশীয় ভাষা, জাতীয় ইতিহাস, বিজ্ঞান, আৰু আধুনিক শিক্ষাৰ এক সমন্বিত পাঠ্যক্রম প্ৰস্তুত কৰা। বৃটিশ চৰকাৰৰ অধীনত থকা বিদ্যালয়ৰ পৰিৱৰ্তে জাতীয় বিদ্যালয় স্থাপন কৰা হৈছিল, য’ত দেশীয় শিক্ষক সকলে নিজ ভাষাত অধ্যয়ন কৰোৱাৰ সুযোগ পাইছিল।
স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত বহুতো দেশপ্ৰেমিক অধ্যাপক আৰু বুদ্ধিজীৱীয়ে এই পৰিষদত যোগদান কৰিছিল। কলিকাতাত বংগ জাতীয় মহাবিদ্যালয় প্ৰতিষ্ঠা কৰা হৈছিল, য’ত অরবিন্দ ঘোষ অধ্যক্ষ আছিল।
জাতীয় শিক্ষা পৰিষদৰ সফলতাই শিক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত ভাৰতীয় জাতীয়তাবাদৰ বিকাশ ঘটাইছিল। যদিও ১৯১১ চনৰ পিছত স্বদেশী আন্দোলনৰ প্ৰভাৱ কমি আহিছিল, তথাপিও এই পৰিষদৰ গঠন ভাৰতীয় শিক্ষাৰ ইতিহাসত এক গুৰুত্বপূর্ণ পৰ্যায় হিচাপে বিবেচিত হয়।
- স্বদেশী আন্দোলন বৃটিশ চৰকাৰক কেনেকৈ প্ৰভাৱিত কৰিছিল?
উত্তৰঃ
স্বদেশী আন্দোলন ১৯০৫ চনৰ বংগ বিভাজনৰ প্ৰতিবাদ হিচাপে আৰম্ভ হৈছিল আৰু এই আন্দোলনে বৃটিশ চৰকাৰক গুৰুত্বপূর্ণভাৱে প্ৰভাৱিত কৰিছিল।
প্ৰথমত, বিদেশী সামগ্ৰী বর্জন আন্দোলনৰ বাবে বৃটিশ কোম্পানীসমূহৰ ব্যৱসায়িক ক্ষতি হৈছিল। বিদেশী কাপোৰ, চেনি, চাবোন, চাহ আদি বর্জনৰ বাবে বৃটিশ বাণিজ্য ব্যাপকভাৱে কমি গ’ল। বৃটিশ চৰকাৰে অনুভৱ কৰিলে যে, ভাৰতীয় জনসাধাৰণ যদি মিলি সংগঠিত হয়, তেন্তে তেওঁলোকৰ শাসন ৰক্ষা কৰা কঠিন হব।
দ্বিতীয়তে, স্বদেশী আন্দোলনৰ ফলত বহু আন্দোলনকাৰীয়ে বিদ্যালয়, কৰ্মসংস্থান, চৰকাৰী পদ আঁতৰিলে। ই বৃটিশ চৰকাৰে শিক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত দমনমূলক নীতি গ্ৰহণ কৰিবলৈ বাধ্য কৰিলে।
তৃতীয়তে, আন্দোলনৰ ওপৰত কঠোৰ নিৰ্বন্ধ, সংবাদপত্রৰ ওপৰত নিৰ্দেশ, আৰু বিপ্লৱীসকলৰ গ্ৰেপ্তাৰে বৃটিশ চৰকাৰৰ অপ্ৰস্তুত অবস্থা প্ৰকাশ পেলালে।
১৯১১ চনত বৃটিশ চৰকাৰে আন্দোলনৰ চাপে পৰি বংগ বিভাজন বাতিল কৰি একত্ৰিকৰণ ঘোষণা কৰিছিল। যদিও বৃটিশ চৰকাৰে স্বদেশী আন্দোলন কঠোৰভাৱে দমন কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল, তথাপিও এই আন্দোলনে স্বাধীনতা আন্দোলনৰ ভিত সজাই দিয়ে।
- স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত সংবাদপত্রসমূহৰ ভূমিকা কি আছিল?
উত্তৰঃ
স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত সংবাদপত্রসমূহে অতি গুৰুত্বপূর্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল। সংবাদপত্রসমূহে বৃটিশ চৰকাৰৰ অত্যাচাৰৰ বিৰুদ্ধে ৰাষ্ট্ৰীয় চেতনাৰ বিকাশ ঘটাইছিল আৰু সাধাৰণ ৰাইজক আন্দোলন বিষয়ে সচেতন কৰিছিল।
এই সময়ত ‘যুগান্তৰ’ (ভূপেন্দ্রনাথ দত্ত), ‘সন্ধ্যা’ (ব্ৰহ্মবান্ধৱ উপাধ্যায়), ‘বন্দে মাতৰম’ (অৰবিন্দ ঘোষ), আৰু ‘কেশৰী’ (বাল গংগাধৰ তিলক) সংবাদপত্রসমূহে বৃটিশ চৰকাৰৰ বিৰুদ্ধে তীব্ৰ সমালোচনা কৰিছিল।
এই সংবাদপত্রসমূহে বিদেশী সামগ্ৰী বর্জনৰ আহ্বান জনাইছিল, দেশীয় উদ্যোগৰ গুৰুত্ব ব্যাখ্যা কৰিছিল, আৰু বিপ্লৱীসকলক সংগঠিত কৰাত সহায় কৰিছিল। বৃটিশ চৰকাৰে এই সংবাদপত্রসমূহৰ ওপৰত কঠোৰ নিৰ্বন্ধ আৰোপ কৰিছিল। বহু সম্পাদকক কাৰাদণ্ড দিয়া হৈছিল, সংবাদপত্রসমূহ নিষিদ্ধ কৰা হৈছিল, কিন্তু আন্দোলন অব্যাহত আছিল।
এই সময়ৰ ৰাষ্ট্ৰীয় সংবাদপত্রসমূহ স্বদেশী আন্দোলনক জীয়াই ৰাখিবলৈ বিশেষভাৱে সহায়ক হৈছিল। - স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত ‘বিদেশী সামগ্ৰী বর্জন’ কাৰ্যসূচী কেনেকৈ সংগঠিত হৈছিল?
উত্তৰঃ
স্বদেশী আন্দোলনৰ অন্যতম মুখ্য দিশ আছিল বিদেশী সামগ্ৰী বর্জন। ১৯০৫ চনৰ ৭ আগষ্ট তাৰিখে কলিকতাৰ টাউন হলত অনুষ্ঠিত এখন সভাত আনুষ্ঠানিকভাৱে বিদেশী সামগ্ৰী বর্জনৰ আহ্বান জনোৱা হৈছিল। আন্দোলনৰ মূল উদ্দেশ্য আছিল দেশীয় উদ্যোগ আৰু উৎপাদনক শক্তিশালী কৰা আৰু বৃটিশ বাণিজ্যৰ ওপৰত এক গুৰুত্বপূর্ণ প্ৰভাৱ পেলোৱা।
এই কাৰ্যসূচীৰ অংশস্বৰূপে— - বিদেশী কাপোৰ বর্জন – লোকসকলে বৃটিশ মিলত নিৰ্মিত কাপোৰ পিন্ধিবলৈ অস্বীকাৰ কৰে। বহু ঠাইত বিদেশী কাপোৰ দাহ কৰা হৈছিল।
- চেনি আৰু চাহ বর্জন – লোকসকলে দেশীয় চেনি আৰু স্থানীয় উৎপাদিত চাহ ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে।
- বেংগল কেমিকেল আৰু দেশীয় উদ্যোগৰ বিকাশ – প্ৰফুল্লচন্দ্ৰ ৰায়ে বেংগল কেমিকেল প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল, যি সম্পূৰ্ণ দেশীয় উদ্যোগ আছিল।
- স্থানীয় শিল্পৰ বিকাশ – তাঁত শিল্প, কাগজ উদ্যোগ, কেমিকেল কোম্পানী স্থাপন কৰা হৈছিল।
- বৃটিশৰ ওপৰত আৰ্থিক ক্ষতি – বৃটিশ চৰকাৰৰ মূল আয়েৰে সংগ্ৰহ কৰা শুল্ক কমি গৈ বৃটিশ বাণিজ্য ব্যাহত হৈছিল।
এই আন্দোলনে বৃটিশ চৰকাৰক গভীৰভাৱে প্ৰভাৱিত কৰিছিল, যাৰ ফলত বৃটিশসকলে আন্দোলন দমন কৰিবলৈ কড়া নীতি গ্ৰহণ কৰে।
- স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত দেশীয় উদ্যোগ কেনেকৈ বিকশিত হৈছিল?
উত্তৰঃ
স্বদেশী আন্দোলনৰ অন্যতম লক্ষ্য আছিল বিদেশী সামগ্ৰী বর্জন আৰু দেশীয় উদ্যোগৰ বিকাশ। বৃটিশ চৰকাৰৰ শোষণ নীতিৰ ফলত ভাৰতীয় স্থানীয় উদ্যোগ ইতিমধ্যে ক্ষতিগ্ৰস্ত হৈছিল, কিন্তু স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত দেশীয় উদ্যোগৰ এক নতুন জীৱন লাভ হৈছিল।
এই আন্দোলনৰ ফলত— - বেংগল কেমিকেল প্ৰতিষ্ঠা – বিজ্ঞানী প্রফুল্লচন্দ্ৰ ৰায়ে বেংগল কেমিকেল প্ৰতিষ্ঠা কৰি দেশীয় কেমিকেল উদ্যোগক উন্নতি কৰিছিল।
- বেংগল লক্ষ্মী কটন মিল – দেশীয় তাঁত শিল্প আৰু সূতা উৎপাদন বৃদ্ধি কৰিবলৈ এই উদ্যোগ স্থাপন কৰা হৈছিল।
- স্বদেশী টেক্সটাইল মিল – দেশীয় কাপোৰ উদ্যোগ বিকাশ লাভ কৰিলে, যাৰ দ্বাৰা বৃটিশ তাঁতশিল্পৰ ওপৰত আঘাত পৰিছিল।
- চাহ উদ্যোগ – স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত দেশীয় চাহ উদ্যোগৰ বিস্তাৰ ঘটিছিল, যিয়ে বৃটিশ চাহ কোম্পানীসমূহৰ ওপৰত প্ৰভাৱ পেলাইছিল।
- স্থানীয় উদ্যোগসমূহৰ বৃদ্ধি – খাদ্য, চাবোন, কাগজ, চেনি উদ্যোগ বৃদ্ধি পাইছিল।
এই সমস্ত দেশীয় উদ্যোগৰ বিকাশৰ বাবে জনগণে দেশীয় সামগ্ৰী কিনিবলৈ আৰম্ভ কৰিলে। বৃটিশ চৰকাৰে দেশীয় উদ্যোগৰ ওপৰত নানা কৰ আৰোপ কৰি আন্দোলন দমন কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল, কিন্তু আন্দোলনৰ ফলত ভাৰতীয় উদ্যোগ আৰু বাণিজ্যৰ ভিত শক্তিশালী হৈছিল।
- স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত মহিলাসকলৰ ভূমিকা বৰ্ণনা কৰা।
উত্তৰঃ
স্বদেশী আন্দোলনত মহিলাসকলেও গুৰুত্বপূর্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল। ১৯০৫ চনৰ বংগ বিভাজনৰ সময়ত মহিলাসকলে বৃহৎ সংখ্যাত আন্দোলনত অংশগ্ৰহণ কৰিছিল আৰু দেশপ্ৰেমৰ প্ৰদৰ্শন কৰিছিল।
মহিলাসকলৰ মুখ্য ভূমিকা— - বিদেশী সামগ্ৰী বর্জন – মহিলাসকলে বিদেশী কাপোৰ, চেনি, নুন আদিৰ ব্যৱহাৰ বন্ধ কৰি স্বদেশী সামগ্ৰী ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল।
- ঘৰুৱা উদ্যোগ – মহিলাসকলে নিজৰ ঘৰত তাঁত শিল্প আৰম্ভ কৰিছিল আৰু খাদি কাপোৰ বুনিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল।
- অর্থনৈতিক সহায় – আন্দোলনকাৰীক সহায় কৰিবলৈ মহিলাসকলে নিজৰ সোনা-ৰূপৰ গহনাবোৰ বিক্ৰী কৰিছিল।
- প্ৰচাৰ সভাত অংশগ্ৰহণ – সৰলা দেৱী চৌধুৰীণী, কল্পনা দত্ত, প্ৰভৃতি মহিলাই সভা-সমিতি সংগঠিত কৰি আন্দোলনক শক্তিশালী কৰিছিল।
- সংবাদপত্র সম্পাদনা – মহিলাসকলে সংবাদপত্র সম্পাদনা কৰি বৃটিশ চৰকাৰৰ বিৰুদ্ধে প্ৰচাৰ কৰিছিল।
স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত মহিলাসকলৰ সক্ৰিয় অংশগ্ৰহণৰ ফলত জাতীয় চেতনাৰ এক অভূতপূৰ্ব বিকাশ ঘটিছিল। ই ১৯৪৭ চনৰ স্বাধীনতা আন্দোলনত মহিলাসকলক অধিক সক্ৰিয়ভাৱে অংশগ্ৰহণ কৰিবলৈ উৎসাহিত কৰিছিল।
- বৃটিশ চৰকাৰে স্বদেশী আন্দোলন দমন কৰিবলৈ কি কি ব্যৱস্থা লৈছিল?
উত্তৰঃ
স্বদেশী আন্দোলনে বৃটিশ চৰকাৰৰ বিৰুদ্ধে এক বিশাল প্ৰত্যাহ্বান সৃষ্টি কৰিছিল। বৃটিশ চৰকাৰে আন্দোলন দমন কৰিবলৈ বহুবিধ কঠোৰ নীতি গ্ৰহণ কৰিছিল। - ‘কাৰ্লাইল চৰ্কুলাৰ’ জাৰি – চৰকাৰী বিদ্যালয় আৰু কলেজত জাতীয়তাবাদী আন্দোলন নিষিদ্ধ কৰা হৈছিল। ছাত্ৰসকলে চৰকাৰী বিদ্যালয় ত্যাগ কৰিলে তেওঁলোকক কঠোৰ শাস্তি দিয়া হৈছিল।
- আন্দোলনকাৰীৰ ওপৰত কঠোৰ দমনমূলক নীতি – বিপ্লৱীসকলক গ্ৰেপ্তাৰ কৰা হৈছিল, বহুতো আন্দোলনকাৰীক জেলত বন্দী কৰা হৈছিল।
- সংবাদপত্রৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণ – ‘যুগান্তৰ’, ‘সন্ধ্যা’, ‘বন্দে মাতৰম’ আদি জাতীয়তাবাদী সংবাদপত্র নিষিদ্ধ কৰা হৈছিল।
- নেতাসকলক দেশান্তৰিত কৰা – বাল গংগাধৰ তিলকক ১৯০৮ চনত ৬ বছৰৰ কাৰাদণ্ড দিয়া হৈছিল। অরবিন্দ ঘোষৰ ওপৰত গুপ্তচৰবৃত্তি চলোৱা হৈছিল।
- সাম্প্ৰদায়িক বিভাজনৰ সৃষ্টি – বৃটিশ চৰকাৰে ১৯০৬ চনত ঢাকাত মুছলিম লীগ প্ৰতিষ্ঠা কৰাই হিন্দু-মুছলমানৰ মাজত বিভেদ সৃষ্টি কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল।
বৃটিশ চৰকাৰে এতিয়া বুজি পাইছিল যে স্বদেশী আন্দোলন দমন নকৰিলে তেওঁলোকৰ শাসন টিকি থাকিব নোৱাৰে।
- স্বদেশী আন্দোলনে ভাৰতীয় স্বাধীনতা আন্দোলনত কিমান গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল?
উত্তৰঃ
স্বদেশী আন্দোলন ভাৰতীয় স্বাধীনতা আন্দোলনৰ ভিত গঢ়ি তুলিবলৈ এক গুৰুত্বপূর্ণ পৰ্যায় আছিল। - জাতীয় চেতনাৰ উন্মেষ – স্বদেশী আন্দোলনে ভাৰতীয়সকলক প্রথমবাৰৰ বাবে সংগঠিত ৰূপত বৃটিশৰ বিৰুদ্ধে প্ৰতিবাদ কৰিবলৈ উদ্বুদ্ধ কৰিছিল।
- অহিংস প্ৰতিবাদৰ পথ প্ৰস্তুত – অহিংস আন্দোলনৰ মাধ্যমৰে বৃটিশ চৰকাৰক প্ৰতিহত কৰাৰ পথ প্ৰস্তুত হৈছিল। গান্ধীজীয়ে পৰৱৰ্তী অহিংস অসহযোগ আন্দোলনৰ মূলভিত্তি স্বদেশী আন্দোলনৰ পৰা লোৱা আছিল।
- দেশীয় উদ্যোগৰ বিকাশ – স্বদেশী আন্দোলনে স্থানীয় উদ্যোগসমূহক মজবুত কৰাৰ ক্ষেত্ৰত বিশেষভাৱে সহায় কৰিছিল।
- ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছক সংগঠিত কৰা – স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত জাতীয় কংগ্ৰেছ দল দুখণ্ডত বিভক্ত হৈছিল – উদাৰপন্থী আৰু চরমপন্থী।
- ১৯১১ চনৰ বংগ একত্ৰিকৰণ – আন্দোলনৰ চাপে বৃটিশ চৰকাৰে ১৯১১ চনত বংগ একত্ৰিকৰণৰ ঘোষণা কৰিবলৈ বাধ্য হৈছিল।
স্বদেশী আন্দোলনই ভাৰতীয় স্বাধীনতা আন্দোলনৰ ভিত মজবুত কৰি তুলিছিল। - স্বদেশী আন্দোলনৰ কাৰণ, লক্ষ্য আৰু প্ৰধান বৈশিষ্ট্যসমূহ বর্ণনা কৰা।
উত্তৰঃ
স্বদেশী আন্দোলন ভাৰতীয় স্বাধীনতা আন্দোলনৰ অন্যতম গুৰুত্বপূর্ণ পৰ্যায় আছিল। ১৯০৫ চনৰ ১৬ অক্টোবৰ তাৰিখে লর্ড কাৰ্জনে বংগ বিভাজনৰ সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ কৰাৰ পিছতে স্বদেশী আন্দোলনৰ আৰম্ভণি হৈছিল।
স্বদেশী আন্দোলনৰ কাৰণসমূহ – - বংগ বিভাজন (১৯০৫) – বৃটিশ চৰকাৰে প্রশাসনিক সুবিধাৰ নামত বংগ দেশক দুই ভাগত বিভক্ত কৰিছিল, যাৰ গুপ্ত উদ্দেশ্য আছিল হিন্দু-মুছলমানৰ মাজত বিভেদ সৃষ্টি কৰা।
- বৃটিশৰ শোষণমূলক নীতি – বৃটিশ চৰকাৰৰ কঠোৰ নীতি আৰু ভাৰতীয় কল-কাৰখানাৰ ওপৰত আৰোপিত উচ্চ শুল্কই দেশীয় উদ্যোগ ধ্বংস কৰিছিল।
- জাতীয় চেতনাৰ উন্মেষ – ১৮৮৫ চনত জাতীয় কংগ্ৰেছ স্থাপনৰ পিছত জাতীয় চেতনা বৃদ্ধি পাইছিল, যিয়ে স্বদেশী আন্দোলনৰ ভিত প্ৰস্তুত কৰিছিল।
স্বদেশী আন্দোলনৰ লক্ষ্যসমূহ – - বিদেশী সামগ্ৰী বর্জন – বৃটিশ সামগ্ৰী বর্জন কৰি দেশীয় উৎপাদনৰ প্ৰসাৰ কৰা।
- দেশীয় উদ্যোগৰ বিকাশ – স্থানীয় শিল্প আৰু কল-কাৰখানাক উন্নতি কৰাৰ বাবে উদ্যোগ লোৱা।
- জাতীয় শিক্ষাৰ প্ৰসাৰ – বৃটিশ শিক্ষাৰ বিকল্প হিচাপে জাতীয় বিদ্যালয় স্থাপন।
- অহিংস প্ৰতিবাদ আৰু আত্মনির্ভৰশীলতা – বৃটিশ সাম্ৰাজ্যবাদৰ বিৰুদ্ধে অহিংস উপায়েৰে প্ৰতিবাদ সংগঠিত কৰা।
স্বদেশী আন্দোলনৰ মুখ্য বৈশিষ্ট্য – - বিদেশী বস্ত্ৰ বর্জন – বৃটিশ কাপোৰ, চেনি, চাহ বর্জন কৰা হৈছিল।
- দেশীয় উদ্যোগ স্থাপন – বেংগল কেমিকেল, বেংগল লক্ষ্মী মিল, স্বদেশী কটন মিল আদি স্থাপন কৰা হৈছিল।
- জাতীয় বিদ্যালয় স্থাপন – বংগ জাতীয় মহাবিদ্যালয়, জাতীয় শিক্ষা পৰিষদ গঠন কৰা হৈছিল।
- মহিলাসকলৰ অংশগ্ৰহণ – সৰলা দেৱী চৌধুৰীণী আৰু ভগিনী নিবেদিতাৰ নেতৃত্বত মহিলাসকলে আন্দোলনত যোগ দিছিল।
- বৃটিশ চৰকাৰৰ দমনমূলক নীতি – সংবাদপত্র নিষিদ্ধ, বিপ্লৱীসকলৰ গ্ৰেপ্তাৰ, কাৰ্লাইল চৰ্কুলাৰ জাৰি।
স্বদেশী আন্দোলনে অহিংস অসহযোগ আন্দোলনৰ ভিত গঢ়ি তুলিবলৈ সহায় কৰিছিল।
- স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত অনুষ্ঠিত সভাসমূহ আৰু সংবাদপত্রসমূহৰ ভূমিকা বর্ণনা কৰা।
উত্তৰঃ
স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত সভা-সমিতি আৰু সংবাদপত্র জনগণক সংগঠিত কৰিবলৈ অন্যতম শক্তিশালী মাধ্যম আছিল। সভাসমূহৰ মাধ্যমেৰে বৃটিশ শাসনৰ বিৰুদ্ধে প্ৰতিবাদ সংগঠিত কৰা হৈছিল, আৰু সংবাদপত্রসমূহে আন্দোলন বিস্তাৰ কৰিবলৈ বিশেষভাৱে সহায় কৰিছিল।
(১) স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত অনুষ্ঠিত সভাসমূহ – - কলিকতাৰ টাউন হল সভা (৭ আগষ্ট, ১৯০৫) – এই সভাত আনুষ্ঠানিকভাৱে বিদেশী সামগ্ৰী বর্জনৰ আহ্বান জনোৱা হৈছিল।
- স্বদেশী সমিতি গঠন – স্থানীয়স্তৰত আন্দোলন সংগঠিত কৰিবলৈ বিভিন্ন ঠাইত স্বদেশী সমিতি স্থাপন কৰা হৈছিল।
- জাতীয় শিক্ষা পৰিষদ (১৯০৬) – জাতীয় শিক্ষাৰ প্ৰসাৰৰ বাবে এই পৰিষদ গঠন কৰা হৈছিল।
- ৰাখীবন্ধন উৎসৱ (১৯০৫) – ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰৰ নেতৃত্বত হিন্দু-মুছলমানৰ ভাতৃত্ব বজাই ৰাখিবলৈ এই উৎসৱৰ আয়োজন কৰা হৈছিল।
(২) স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত সংবাদপত্রসমূহৰ ভূমিকা – - যুগান্তৰ (ভূপেন্দ্ৰনাথ দত্ত, ১৯০৬) – বৃটিশ চৰকাৰৰ সমালোচনা আৰু বিপ্লৱীসকলক সংগঠিত কৰিছিল।
- বন্দে মাতৰম (অৰবিন্দ ঘোষ) – জাতীয় চেতনাৰ বিকাশ সাধন কৰিছিল।
- সন্ধ্যা (ব্ৰহ্মবান্ধৱ উপাধ্যায়) – বৃটিশ চৰকাৰৰ দমন নীতিৰ বিৰুদ্ধে প্রচাৰ কৰিছিল।
- কেশৰী (বাল গংগাধৰ তিলক) – দেশবাসীক বৃটিশৰ বিৰুদ্ধে সংগঠিত কৰিছিল।
বৃটিশ চৰকাৰে এই সংবাদপত্রসমূহ বন্ধ কৰাৰ চেষ্টা কৰিছিল, কিন্তু আন্দোলনকাৰীয়ে নতুন পথ বিচাৰি আন্দোলন জীয়াই ৰাখিছিল।
- স্বদেশী আন্দোলনৰ অন্তিম পৰিণতি আৰু ইয়াৰ প্ৰভাৱ বৰ্ণনা কৰা।
উত্তৰঃ
স্বদেশী আন্দোলন ১৯১১ চনত বংগ একত্ৰিকৰণৰ লগে লগে হ্ৰাস পাইছিল, কিন্তু ইয়াৰ প্ৰভাৱ সুদূৰপ্ৰসাৰী আছিল।
(১) স্বদেশী আন্দোলনৰ অন্তিম পৰিণতি – - ১৯১১ চনত বংগ একত্ৰিকৰণ – আন্দোলনৰ তীব্ৰতা দেখি বৃটিশ চৰকাৰে বিভাজন বাতিল কৰে।
- জাতীয় কংগ্ৰেছ বিভক্ত হয় (১৯০৭) – স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত কংগ্ৰেছ উদাৰপন্থী আৰু চরমপন্থীত বিভক্ত হয়।
- বৃটিশ চৰকাৰে কঠোৰ দমননীতি গ্ৰহণ কৰে – বিপ্লৱীসকলক গ্ৰেপ্তাৰ কৰা হয়, সংবাদপত্রসমূহ নিষিদ্ধ কৰা হয়।
(২) স্বদেশী আন্দোলনৰ প্ৰভাৱ – - অহিংস প্ৰতিবাদৰ পথ প্ৰস্তুত কৰে – গান্ধীজীৰ অহিংস অসহযোগ আন্দোলন স্বদেশী আন্দোলনৰ ওপৰত আধাৰিত আছিল।
- দেশীয় উদ্যোগৰ বিকাশ হয় – বেংগল কেমিকেল, বেংগল লক্ষ্মী মিল আদিৰ দৰে বহু উদ্যোগ স্থাপিত হৈছিল।
- ভাৰতীয় জাতীয়তাবাদী চেতনাৰ বিকাশ ঘটে – স্বদেশী আন্দোলনে দেশবাসীক স্বাধীনতা আন্দোলনত অংশগ্ৰহণ কৰিবলৈ উৎসাহিত কৰিছিল।
- স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত বৃটিশ চৰকাৰে গ্ৰহণ কৰা দমনমূলক ব্যৱস্থাসমূহ বর্ণনা কৰা।
উত্তৰঃ
স্বদেশী আন্দোলন বৃটিশ চৰকাৰৰ বাবে এক গুৰুত্বপূর্ণ প্ৰত্যাহ্বান আছিল। আন্দোলন দমন কৰিবলৈ বৃটিশ চৰকাৰে বহুবিধ কঠোৰ নীতি গ্ৰহণ কৰিছিল।
(১) বৃটিশ চৰকাৰে গ্ৰহণ কৰা দমনমূলক নীতি – - ‘কাৰ্লাইল চৰ্কুলাৰ’ (১৯০৯) – বিদ্যালয়ত জাতীয়তাবাদী আন্দোলন নিষিদ্ধ কৰা হৈছিল।
- নেতাসকলক গ্ৰেপ্তাৰ – বাল গংগাধৰ তিলক, অরবিন্দ ঘোষ, বিপিনচন্দ্ৰ পাল আদি নেতা গ্ৰেপ্তাৰ হৈছিল।
- সংবাদপত্রৰ ওপৰত নিৰ্বন্ধ – ‘যুগান্তৰ’, ‘সন্ধ্যা’, ‘বন্দে মাতৰম’ আদি সংবাদপত্র নিষিদ্ধ কৰা হৈছিল।
- সাম্প্রদায়িক বিভাজনৰ সৃষ্টি – ১৯০৬ চনত ঢাকাত মুছলিম লীগ প্ৰতিষ্ঠা কৰি বৃটিশ চৰকাৰে হিন্দু-মুছলমানৰ মাজত বিভেদ সৃষ্টি কৰিছিল।
এই দমন নীতিসমূহৰ পিছতো স্বদেশী আন্দোলনে ভাৰতীয় জাতীয়তাবাদী চেতনাৰ ভিত সজাই দিয়ে। - স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত বিপ্লৱী সংগঠনসমূহৰ ভূমিকা আৰু প্ৰভাৱ বর্ণনা কৰা।
উত্তৰঃ
স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত বৃটিশ চৰকাৰৰ বিৰুদ্ধে প্রতিবাদ গঢ়ি তোলাৰ বাবে বিভিন্ন বিপ্লৱী সংগঠন গঠিত হৈছিল। এই সংগঠনসমূহে বৃটিশ শাসনৰ বিৰুদ্ধে সংগঠিত প্ৰতিবাদ চলাইছিল, সশস্ত্ৰ বিপ্লৱৰ সহায়ত বৃটিশ শক্তিক প্ৰত্যাহ্বান জনাইছিল, আৰু আন্দোলনকাৰীক প্ৰশিক্ষণ দিয়া হৈছিল।
(১) স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত গঠিত প্ৰধান বিপ্লৱী সংগঠনসমূহ – - অনুশীলন সমিতি (১৯০২) –
o সতীশচন্দ্ৰ বসুৰ নেতৃত্বত গঠিত হৈছিল।
o সংগঠনটোৱে সশস্ত্ৰ বিপ্লৱৰ প্ৰচাৰ কৰিছিল।
o বৃটিশ শাসনক ধ্বংস কৰিবলৈ গুপ্ত সংগঠন স্থাপন কৰিছিল। - যুগান্তৰ দল (১৯০৬) –
o অৰবিন্দ ঘোষ আৰু বৰুৱাৰ নেতৃত্বত গঠিত হৈছিল।
o বৃটিশবিৰোধী হিংসাত্মক আন্দোলন সংগঠিত কৰিছিল।
o কিছুমান বিপ্লৱীয়ে বৃটিশ বিষয়াসকলৰ ওপৰত আক্ৰমণ কৰিছিল। - অভিনৱ ভাৰত সমিতি (১৯০৪) –
o বীনায়ক দামোদৰ সাৱাৰকাৰে প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল।
o বৃটিশ সাম্ৰাজ্যবাদৰ বিৰুদ্ধে বিপ্লৱী যুদ্ধ ঘোষণা কৰিছিল।
(২) বিপ্লৱী সংগঠনসমূহৰ মুখ্য কাৰ্যকলাপ – - বৃটিশ বিষয়াসকলৰ ওপৰত আক্ৰমণ – বিপ্লৱীসকলে বৃটিশ বিষয়াসকলক হত্যা কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল।
- বন্দুক, বোমা আৰু অস্ত্ৰ ব্যৱহাৰ – বৃটিশসকলৰ বিৰুদ্ধে আত্মৰক্ষাৰ বাবে সশস্ত্ৰ প্ৰশিক্ষণ দিয়া হৈছিল।
- গুপ্ত চিঠিপত্ৰ আৰু প্রচাৰ – বিভিন্ন লিফলেট আৰু গোপন প্ৰচাৰৰ মাধ্যমেৰে বিপ্লৱী আদৰ্শ বিস্তাৰ কৰা হৈছিল।
- বিদেশত সহযোগিতা – জাৰ্মান আৰু আইৰিছ বিপ্লৱীৰ সৈতে যোগাযোগ স্থাপন কৰা হৈছিল।
(৩) বিপ্লৱী সংগঠনসমূহৰ প্ৰভাৱ – - স্বদেশী আন্দোলনক অধিক সংগঠিত আৰু শক্তিশালী কৰি তুলিছিল।
- ভাৰতীয় স্বাধীনতা আন্দোলনৰ ভিত গঢ়ি তুলিছিল।
- বৃটিশ চৰকাৰক ভয় আৰু চাপৰ মাজত ৰাখিছিল।
যদিও বৃটিশ চৰকাৰে কঠোৰ দমনমূলক নীতিৰে বিপ্লৱীসকলক আটক কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল, তথাপিও এই সংগঠনসমূহে স্বাধীনতা সংগ্রামত গভীৰ প্ৰভাৱ পেলাইছিল।
