Main Text
ভাৰতবৰ্ষলৈ ইউৰোপীয়সকলৰ আগমন পঞ্চদশ শতিকাৰ অন্তভাগত সংঘটিত হয়। ১৪৫৩ চনত কনষ্টান্টিনোপল অটোমান তুৰ্কসকলে দখল কৰাৰ ফলত ইউৰোপীয়সকলৰ ভাৰতলৈ যোৱাৰ পৰম্পৰাগত পথ বন্ধ হৈ পৰে। এই পৰিস্থিতিয়ে তেওঁলোকক নতুন সাগৰীয় পথ বিচাৰি আগবাঢ়িবলৈ প্ৰেৰণা দিয়ে।
এই সন্ধানৰ ফলস্বৰূপে, ১৪৯৮ খ্ৰীষ্টাব্দত পৰ্তুগীজ নাবিক ভাস্ক’-ডা-গামাই কেপ অফ গুড হোপ পাৰ হৈ দক্ষিণ ভাৰতৰ কালিকট বন্দৰত উপস্থিত হয়। এই ঘটনাই ইউৰোপ আৰু ভাৰতৰ মাজত জলপথেৰে বাণিজ্যিক সম্পৰ্কৰ শুভাৰম্ভ কৰে। পৰ্তুগীজসকলে ১৫০৫ চনত ভাৰতত উপনিবেশ স্থাপন কৰি কেবাখনো উপকূলীয় অঞ্চল দখল কৰে।
পাছত, ডাচসকলে ১৬০৫ চনত ভাৰতত আহি ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানী গঠন কৰে আৰু দক্ষিণ ভাৰতৰ চিন্নাই আৰু নাগাপট্টিনম আদি স্থানত বাণিজ্যিক ঘাঁটি স্থাপন কৰে।
১৬০০ খ্ৰীষ্টাব্দত ইংৰাজসকলে British East India Company প্ৰতিষ্ঠা কৰে আৰু ১৬০৮ চনত সুৰাটত প্ৰথম ব্যৱসায়িক কেন্দ্ৰ স্থাপন কৰে। ১৬০৯ চনত ইংৰাজ সদাগৰ কেপ্টেইন উইলিয়াম হকিন্সে আগ্ৰাত মোগল সম্ৰাট জাহাংগীৰৰ সাক্ষাৎ কৰে। এই ঘটনাই ইংৰাজসকলৰ ভাৰতত ৰাজনৈতিক আগ্ৰহৰ সূচনা কৰে।
১৭১৩-১৭১৯ খ্ৰীষ্টাব্দত সম্ৰাট ফাৰুখছিয়াৰে ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীক সমগ্ৰ ভাৰতত বিনা বাধাত বেহা-বেপাৰ কৰাৰ অনুমতি প্ৰদান কৰে। আনহাতে, ইংলেণ্ডৰ ৰজা দ্বিতীয় চার্লছে পৰ্তুগীজ ৰাজকন্যা কেথৰিনক বিয়া কৰি যৌতুক হিচাপে বোম্বাই চহৰ লাভ কৰে।
১৭৫৭ খ্ৰীষ্টাব্দত ৰবাৰ্ট ক্লাইবে পলাচীৰ যুদ্ধত নবাব চিৰাজ উদ্দৌল্লাক পৰাস্ত কৰি বংগ, বিহাৰ আৰু উৰিষ্যাত ব্ৰিটিছ সাম্ৰাজ্যৰ ভিত্তি স্থাপন কৰে। কোম্পানীৰ শাসনকালত ওৱাৰেন হেষ্টিংছৰ কাৰ্যকালত ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানী ভাৰতৰ একমাত্ৰ শক্তিৰূপে আত্মপ্ৰকাশ কৰে।
১৮৫৭ খ্ৰীষ্টাব্দৰ ২৯ মাৰ্চ তাৰিখে চিপাহী মংগল পাণ্ডেইয়ে বেৰেকপুৰত ইংৰাজ বিষয়াৰ গালৈ গুলিবর্ষণ কৰি চিপাহী বিদ্ৰোহ আৰম্ভ কৰে। এই বিদ্ৰোহৰ ফলত ১৮৫৮ চনত ব্রিটিছ সংসদে ‘ভাৰত চৰকাৰ আইন’ প্ৰণয়ন কৰে, যাৰ দ্বাৰা ইংলেণ্ডৰ ৰাজসত্তাই পোনপটীয়াকৈ ভাৰত শাসনৰ দায়িত্ব গ্ৰহণ কৰে।
এই সময়ছোৱাত ভাৰতীয় সমাজতো ব্যাপক সামাজিক পৰিৱৰ্তন দেখা যায়। সামন্তযুগীয় স্থবিৰতা আঁতৰি আধুনিক পাশ্চাত্য শিক্ষাৰ প্ৰতি আকর্ষণ বৃদ্ধি পায়। ১৮৬১ চনৰ ভাৰতীয় পৰিষদ আইনে ভাৰতীয়সকলক আধুনিক ৰাজহ ব্যৱস্থাৰ সৈতে পৰিচিত কৰায়।
লৰ্ড মেয়’ৰ সময়ত গ্ৰহণ কৰা ‘বিত্তীয় বিকেন্দ্রীকৰণ প্ৰস্তাৱ’-এ ভাৰতত স্থানীয় স্বায়ত্ত শাসনৰ বাট মুকলি কৰে আৰু লৰ্ড ৰিপণে (১৮৮০-৮৪) এই ব্যৱস্থাৰ কাৰ্যকৰীকৰণ কৰে।
১৮৩৩ আৰু ১৮৫৩ খ্ৰীষ্টাব্দৰ চনদসমূহে ভাৰতীয়সকলক শাসনৰ উচ্চ পদত নিযুক্তি আৰু লোকসেৱাৰ প্ৰতিযোগিতামূলক পৰীক্ষাৰ সুযোগ প্ৰদান কৰে।
মণ্টেণ্ড-ছেমচফোর্ড প্ৰতিবেদনে ইংলেণ্ড আৰু ভাৰতত একেলগে লোকসেৱাৰ পৰীক্ষা অনুষ্ঠিত কৰাৰ চৰকাৰী নীতি হিচাপে স্বীকৃতি দিয়ে।
ইয়াৰে পৰা স্পষ্ট হয় যে ইউৰোপীয়সকলৰ আগমন কেৱল বাণিজ্যিক নহয়, বৰং সামৰিক, ৰাজনৈতিক আৰু সাংস্কৃতিক পৰিৱর্তনৰ অন্যতম আধাৰ হৈ পৰিছিল। এই আগমনে ভাৰতত উপনিবেশবাদৰ যুগ আৰম্ভ কৰিছিল, যাৰ পৰিণতি আছিল ইংৰাজ শাসনৰ বলয়ত বন্দী হোৱা এখন সভ্যতা।
১. ভাৰতলৈ সাগৰীয় পথত আহি উপস্থিত হোৱা প্ৰথম ইউৰোপীয় নাৱিকজন কোন আছিল?
A. আলবুকাৰ্ক B. ভাস্কো দা গামা C. ক’লম্বাছ D. কেপ্টেইন হকিন্স
উত্তৰ: B. ভাস্কো দা গামা
২. ভাস্কো দা গামাই কেতিয়া ভাৰতত উপস্থিত হৈছিল?
A. 1600 B. 1498 C. 1550 D. 1505
উত্তৰ: B. 1498
৩. জলপথেৰে পৃথিৱী প্রদক্ষিণ কৰা ইংৰাজ নাৱিকজন কোন আছিল?
A. মেগেলান B. কেপ্টেইন কুক C. ফ্ৰান্সিছ ড্ৰেক D. হেনৰী হাডছন
উত্তৰ: C. ফ্ৰান্সিছ ড্ৰেক
৪. ইংলিছ ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানী কেতিয়া গঠন হৈছিল?
A. 1600 B. 1608 C. 1757 D. 1858
উত্তৰ: A. 1600
৫. ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীৰ প্ৰথম গঠিত বাণিজ্য কেন্দ্র কোনখন আছিল?
A. মাদ্ৰাজ B. কেলকাটা C. সুৰাট D. বম্বে
উত্তৰ: C. সুৰাট
৬. ‘ফৰ্ট উইলিয়াম’ ক’ত অৱস্থিত?
A. বম্বে B. কেলকাটা C. দিল্লী D. হায়দৰাবাদ
উত্তৰ: B. কেলকাটা
৭. ইংৰাজৰ সৈতে প্ৰথম বাণিজ্য চুক্তি কোন সম্ৰাটৰ সময়ত হৈছিল?
A. আকবৰ B. শ্বাহজাহান C. জাহাংগীৰ D. ঔৰংজেব
উত্তৰ: C. জাহাংগীৰ
৮. কেপ্টেইন হকিন্স কেতিয়া আগ্ৰা আহিছিল?
A. 1600 B. 1605 C. 1609 D. 1615
উত্তৰ: C. 1609
৯. থমাছ ৰ’য়ে কেতিয়া বাণিজ্য চুক্তি কৰিছিল?
A. 1615 B. 1608 C. 1625 D. 1630
উত্তৰ: A. 1615
১০. ইংৰাজে মাদ্ৰাজত ‘ফৰ্ট ছেণ্ট জৰ্জ’ কেতিয়া স্থাপন কৰে?
A. 1639 B. 1625 C. 1600 D. 1650
উত্তৰ: A. 1639
১১. ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীয়ে বম্বে কোনে উপহাৰ হিচাপে পাইছিল?
A. ফ্ৰেঞ্চ ৰজা B. মোগল সম্ৰাট C. পৰ্তুগীজ ৰাজকন্যা D. ওলন্দাজ গৱৰ্ণৰ
উত্তৰ: C. পৰ্তুগীজ ৰাজকন্যা
১২. ইংলেণ্ডৰ কোন ৰজাই কেথৰিনক বিবাহ কৰিছিল?
A. প্রথম জৰ্জ B. দ্বিতীয় চার্লছ C. দ্বিতীয় উইলিয়াম D. তৃতীয় হেনৰী
উত্তৰ: B. দ্বিতীয় চার্লছ
১৩. পলাচীৰ যুদ্ধ কেতিয়া হৈছিল?
A. 1755 B. 1756 C. 1757 D. 1758
উত্তৰ: C. 1757
১৪. পলাচীৰ যুদ্ধত কোনে ইংৰাজৰ বিৰুদ্ধে যুদ্ধ কৰিছিল?
A. হায়দৰ আলী B. চিৰাজ উদ্দৌল্লা C. টিপু চুলতান D. ৰণজিত সিং
উত্তৰ: B. চিৰাজ উদ্দৌল্লা
১৫. পলাচীৰ যুদ্ধত ইংৰাজ পক্ষৰ সেনাপতি কোন আছিল?
A. ৱেলিংটন B. ক্ৰমৱেল C. ৰবাৰ্ট ক্লাইভ D. ৱাৰেন হেষ্টিংছ
উত্তৰ: C. ৰবাৰ্ট ক্লাইভ
১৬. ওৱাৰেন হেষ্টিংছ কোন পদত আছিল?
A. মোগল সেনাপতি B. প্রথম গভৰ্ণৰ জেনেৰেল C. কোম্পানী কৰ্তৃত্ব D. ভাইচৰয়
উত্তৰ: B. প্রথম গভৰ্ণৰ জেনেৰেল
১৭. ১৮৫৭ চনৰ চিপাহী বিদ্ৰোহ ক’ত আৰম্ভ হৈছিল?
A. দিল্লী B. কানপুৰ C. মীৰাট D. বেৰেকপুৰ
উত্তৰ: D. বেৰেকপুৰ
১৮. চিপাহী বিদ্ৰোহৰ প্ৰথম নায়ক কোন আছিল?
A. টাটিয়া টোপে B. ঝাঁসীৰ ৰাণী C. মংগল পাণ্ডে D. নানাসাহেব
উত্তৰ: C. মংগল পাণ্ডে
১৯. ‘ভাৰত চৰকাৰ আইন’ কেতিয়া প্ৰণীত হৈছিল?
A. 1857 B. 1858 C. 1861 D. 1871
উত্তৰ: B. 1858
২০. ‘ভাৰত চৰকাৰ আইন’ কাক ৰাজ ক্ষমতা দিলে?
A. ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানী B. ইংলেণ্ডৰ ৰজা C. ইংলেণ্ডৰ সংসদ D. ভাইচৰয়
উত্তৰ: B. ইংলেণ্ডৰ ৰজা
২১. ১৮৫৮ চনৰ আইন অনুসৰি কোম্পানীৰ শাসন কেনেকৈ শেষ হ’ল?
A. কোম্পানী ভাঙি পেলোৱা হ’ল B. কোম্পানী ৰাজনীতিৰে আঁতৰাই দিলে C. শাসনৰ দায়িত্ব ৰজাক দিলে D. কোম্পানীৰ কৰ হ্ৰাস কৰিলে
উত্তৰ: C. শাসনৰ দায়িত্ব ৰজাক দিলে
২২. ইংৰাজে ভাৰতত কেতিয়া ‘ভাৰতীয় পৰিষদ আইন’ প্ৰণয়ন কৰিছিল?
A. 1861 B. 1858 C. 1872 D. 1885
উত্তৰ: A. 1861
২৩. ‘ভাৰতীয় পৰিষদ আইন’-ৰ উদ্দেশ্য কি আছিল?
A. স্বাধীনতা দান B. শাসনত ভাৰতীয়ৰ অংশগ্ৰহণ C. কৰ বৃদ্ধি D. নতুন নীতি ঘোষণা
উত্তৰ: B. শাসনত ভাৰতীয়ৰ অংশগ্ৰহণ
২৪. লৰ্ড মেয়’ৰ বিখ্যাত প্ৰস্তাৱটো কি আছিল?
A. সেনা সংস্কাৰ B. বিত্তীয় বিকেন্দ্রীকৰণ C. ভাষা প্ৰচাৰ D. ৰাজপথ নিৰ্মাণ
উত্তৰ: B. বিত্তীয় বিকেন্দ্রীকৰণ
২৫. বিত্তীয় বিকেন্দ্রীকৰণ বাস্তৱায়ন কোনে কৰিছিল?
A. লৰ্ড কেনিং B. লৰ্ড রিপন C. লৰ্ড ক্ৰমাৰ D. লৰ্ড ডাফলিন
উত্তৰ: B. লৰ্ড রিপন
২৬. লৰ্ড কেনিংৰ দুটা সংস্কাৰৰ ভিতৰত এটা কি আছিল?
A. কৃষি সংস্কাৰ B. সেনা বিন্যাস C. ৰাজনৈতিক পুণঃসংগঠন D. ন্যায়পালিকা প্ৰবর্তন
উত্তৰ: C. ৰাজনৈতিক পুণঃসংগঠন
২৭. চিপাহী বিদ্ৰোহৰ এটা ফলাফল কি আছিল?
A. শাসন বন্ধ B. ৰাজতন্ত্র স্থাপন C. মুছলমান ৰাজত্ব D. কোম্পানীৰ পতন
উত্তৰ: D. কোম্পানীৰ পতন
২৮. ‘চনদ ১৮৩৩’ৰ অধীনত কি অনুমতি দিয়া হৈছিল?
A. নতুন শুল্ক B. ভাৰতীয়সকলক শাসনত নিযুক্তি C. সেনা বৃদ্ধি D. ৰাজনীতি বন্ধ
উত্তৰ: B. ভাৰতীয়সকলক শাসনত নিযুক্তি
২৯. লোকসেৱাৰ প্ৰতিযোগিতামূলক পৰীক্ষা কেতিয়া আৰম্ভ হয়?
A. 1833 B. 1845 C. 1853 D. 1861
উত্তৰ: C. 1853
৩০. মণ্টেণ্ড-ছেমচফোর্ড প্ৰতিবেদন কিহৰ সৈতে জড়িত?
A. ৰেলপথ B. ৰাজ্যিক শাসন C. লোকসেৱা D. সেনা বিন্যাস
উত্তৰ: C. লোকসেৱা
৩১. ইংৰাজৰ শাসনত ভাৰতত কি ধৰণৰ শিক্ষাৰ প্ৰচলন হৈছিল?
A. পৰম্পৰাগত B. আধুনিক পাশ্চাত্য C. ধৰ্মীয় D. চীনীয়া
উত্তৰ: B. আধুনিক পাশ্চাত্য
৩২. ইংৰাজৰ শাসনত ভাৰতীয় সমাজ কেনেকৈ পৰিৱর্তিত হৈছিল?
A. গোঁড়া B. বিজ্ঞান বিমুখ C. আধুনিকীকৃত D. অলস
উত্তৰ: C. আধুনিকীকৃত
৩৩. ইংৰাজৰ স্বায়ত্ত শাসন ব্যৱস্থা কেতিয়া আৰম্ভ হয়?
A. 1858 B. 1861 C. 1881 D. 1882
উত্তৰ: D. 1882
৩৪. ভাৰতীয়সকলক ৰাজ্যিক শাসনত অংশ লোৱাৰ সুযোগ দিয়া হৈছিল কেতিয়া?
A. 1833 B. 1853 C. 1861 D. 1885
উত্তৰ: C. 1861
৩৫. স্বাধীন ভাৰতত লোকসেৱা প্ৰথা কেনেকৈ চলে?
A. ইংৰাজ নিয়ন্ত্ৰণত B. ভাৰত চৰকাৰৰ অধীনত C. ৰাষ্ট্ৰপতি নিয়ন্ত্ৰণত D. সংসদৰ নিয়ন্ত্ৰণত
উত্তৰ: B. ভাৰত চৰকাৰৰ অধীনত
৩৬. কোম্পানীৰ শাসন কোন আইনে শেষ হয়?
A. চনদ 1833 B. ভাৰত চৰকাৰ আইন 1858 C. ইণ্ডিয়া আইন 1871 D. ৰাজপথ আইন 1855
উত্তৰ: B. ভাৰত চৰকাৰ আইন 1858
৩৭. কেৱল বাণিজ্যৰ উদ্দেশ্যে ভাৰতত অহা ইউৰোপীয়সকল কোন আছিল?
A. ফ্ৰেঞ্চ B. পৰ্তুগীজ C. ডাচ D. ইংৰাজ
উত্তৰ: D. ইংৰাজ
৩৮. ফ্ৰেঞ্চসকলে কোনখন অঞ্চলত উপনিবেশ স্থাপন কৰিছিল?
A. দিল্লী B. পুদুচেৰী C. বম্বে D. কলকাতা
উত্তৰ: B. পুদুচেৰী
৩৯. কনষ্টান্টিনোপল কেতিয়া অটোমান তুৰ্কসকলে দখল কৰিছিল?
A. 1400 B. 1425 C. 1453 D. 1465
উত্তৰ: C. 1453
৪০. ইংৰাজ আৰু ফ্ৰেঞ্চৰ সংঘৰ্ষত বিজয়ী কোন হ’ল?
A. ফ্ৰেঞ্চ B. ইংৰাজ C. দুয়ো D. স্পেন
উত্তৰ: B. ইংৰাজ
৪১. ইংৰাজসকলে প্ৰথম কোন ঠাইত বাণিজ্য কেন্দ্ৰ স্থাপন কৰিছিল?
A. বম্বে B. মাদ্ৰাচ C. সূৰট D. কলকাতা
উত্তৰ: C. সূৰট
৪২. সূৰটত ইংৰাজসকল কোন ৰজাৰ অনুমতিত বাণিজ্য কৰিছিল?
A. জাহাংগীৰ B. আকবর C. শাজাহান D. ঔৰংজেব
উত্তৰ: A. জাহাংগীৰ
৪৩. ভাৰতত ইংলিছ ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানী কেতিয়া গঠন হৈছিল?
A. 1599 B. 1600 C. 1602 D. 1605
উত্তৰ: B. 1600
৪৪. ইংলেণ্ডৰ ৰাণী এলিজাবেথে কোম্পানীক কি দিছিল?
A. শাস্তি B. সেনা C. চাৰ্টাৰ D. ধন
উত্তৰ: C. চাৰ্টাৰ
৪৫. ভাৰতত ইংৰাজ বাণিজ্য বিস্তাৰৰ অন্যতম কাৰণ কি আছিল?
A. ধর্মপ্ৰচাৰ B. ৰাজনীতি C. মুনাফা D. সামন্ত ৰাজত্ব
উত্তৰ: C. মুনাফা
৪৬. চিপাহী বিদ্ৰোহৰ সময়ত দিল্লীৰ সিংহাসনত কোনক উঠোৱা হৈছিল?
A. বাহাদুৰ শ্বা দ্বিতীয় B. চিৰাজ C. টিপু D. লালা লাজপত ৰায়
উত্তৰ: A. বাহাদুৰ শ্বা দ্বিতীয়
৪৭. চিপাহী বিদ্ৰোহৰ এটা সামাজিক কাৰণ কি আছিল?
A. নৱ ধৰ্ম প্ৰচাৰ B. কৰনীতি C. সেনা বেতন D. নতুন অস্ত্ৰ
উত্তৰ: A. নৱ ধৰ্ম প্ৰচাৰ
৪৮. ১৮৫৮ চনৰ আইন অনুসৰি ভাৰতত কে’জন উপাধিধাৰী ৰাজা হ’ল?
A. ভাইচৰয় B. গভৰ্ণৰ C. কৰ্ণেল D. ৰজাৰ প্ৰতিনিধি
উত্তৰ: A. ভাইচৰয়
৪৯. লর্ড রিপন কোন শাসনব্যৱস্থাৰ পিতৃ ৰূপে জনাজাত?
A. স্থানীয় স্বায়ত্ত শাসন B. ৰাজস্ব বিভাগ C. সামরিক বিভাগ D. ন্যায়পালিকা
উত্তৰ: A. স্থানীয় স্বায়ত্ত শাসন
৫০. ভাৰতীয়সকলে অসামৰিক সেৱাত প্ৰবেশ কৰাৰ সুযোগ প্ৰথম কেতিয়া পালে?
A. 1833 B. 1853 C. 1861 D. 1872
উত্তৰ: B. 1853
১।প্ৰশ্ন: ভাৰত আৰু পাশ্চাত্যৰ মাজত সাগৰীয় পথ আৱিষ্কাৰ কৰা প্ৰথম পর্তুগীজ নাৱিকজন কোন? তেওঁ কেতিয়া আৰু ভাৰতৰ ক’ত পোন প্রথমে উপস্থিত হৈছিল?
উত্তৰ: ভাস্কো-ডা-গামা; ১৪৯৮ চনত কালিকট বন্দৰত।
২।প্ৰশ্ন: জলপথেৰে পৃথিৱী প্রদক্ষিণ কৰিবলৈ সমৰ্থ হোৱা ইংৰাজ নাৱিকজন কোন আছিল?
উত্তৰ: ফ্ৰান্সিচ ড্ৰেইক।
৩।প্ৰশ্ন: ভাৰত ভূমিত পোন প্রথমে কোন ইংৰাজ নারিকে অনুমতিপত্র লৈ কেতিয়া প্রৱেশ কৰিছিল?
উত্তৰ: কেপ্টেইন উইলিয়াম হকিন্স; ১৬০৯ চনত।
৪।প্ৰশ্ন: ইংলিছ ইষ্ট ইন্ডিয়া কোম্পানি কেতিয়া ক’ত গঠন হৈছিল?
উত্তৰ: ১৬০০ চনত ইংলেণ্ডত।
৫।প্ৰশ্ন: ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানিৰ ভাৰতত থিতাপি লোৱাৰ দুটা উদ্দেশ্য লিখা।
উত্তৰ: বেহা-বেপাৰ কৰাৰ বাবে বাণিজ্যিক ঘাঁটি স্থাপন।
সামৰিক আৰু ৰাজনৈতিক শক্তি বিস্তাৰ।
৬।প্ৰশ্ন: ইংৰাজৰ প্ৰথম বাণিজ্য কেন্দ্ৰটো ভাৰতৰ ক’ত কেতিয়া স্থাপিত হৈছিল?
উত্তৰ: সুৰাটত, ১৬০৮ চনত।
৭।প্ৰশ্ন: ‘ফৰ্ট উইলিয়াম’ কি?
উত্তৰ: ইংৰাজসকলে কেলকাটাত স্থাপন কৰা এটা সামৰিক কেল্লা।
৮।প্ৰশ্ন: পৰাধীন ভাৰতৰ ব্ৰিটিছ শাসনৰ সময়ছোৱাক কোন দুটা মূল ভাগত ভগাব পাৰি সময় উল্লেখ কৰি লিখা।
উত্তৰ: কোম্পানিৰ শাসন (১৭৫৭–১৮৫৮)
ৰাজকীয় শাসন (১৮৫৮–১৯৪৭)
৯।প্ৰশ্ন: ‘ভাৰত চৰকাৰ আইন’ কোনে কেতিয়া কি উদ্দেশ্যত প্রণয়ন কৰিছিল?
উত্তৰ: ব্ৰিটিছ সংসদে ১৮৫৮ চনত কোম্পানিৰ শাসন শেষ কৰি ভাৰত পোনপটীয়াকৈ ৰাজসত্তাৰ অধীনলৈ লোৱাৰ উদ্দেশ্যত।
১০।প্ৰশ্ন: ‘ভাৰতীয় পৰিষদ আইন’ কেতিয়া আৰু কি উদ্দেশ্যত প্রণয়ন কৰা হৈছিল?
উত্তৰ: ১৮৬১ চনত; ভাৰতীয়সকলক আধুনিক ৰাজহ আৰু শাসন ব্যৱস্থাৰ সৈতে পৰিচিত কৰোৱাৰ উদ্দেশ্যত।
১. ইংৰাজে ভাৰতৰ লগত বাণিজ্য চুক্তি কৰিবলৈ কৰা প্ৰচেষ্টা কেতিয়া সম্পূৰ্ণ হৈছিল, তাৰ পদক্ষেপসমূহ সংক্ষেপে লিখা।
ইংলেণ্ডৰ বানিজ্যিক আকাংক্ষাই ১৬০০ চনত ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানিক জন্ম দিলে। প্ৰথমে ইংৰাজসকলে সমুদ্রপথে ভাৰতলৈ আহি মোগল সম্ৰাট জাহাংগীৰৰ ওচৰলৈ দূত পঠিয়ালে। কেপ্টেইন হকিন্স ১৬০৯ চনত আগ্ৰালৈ গৈ অনুমতি বিচাৰিলে যদিও ব্যৰ্থ হ’ল। পাছত টহাভৰপূৰ্ণ আৰু উপহাৰেৰে পূৰ্ণ এম্বেচাডৰ থমাছ ৰ’ ১৬১৫ চনত সম্ৰাটৰ দেউড়ীত উপস্থিত হ’ল। শেষত ১৬১৭ চনত তেওঁ ব্যৱসায়ৰ অনুমতি আদায় কৰিবলৈ সক্ষম হ’ল। এইদৰে, ধৈৰ্য্য, কূটনীতি আৰু উপহাৰৰ কৌশলৰে ইংৰাজসকলে বাণিজ্যৰ দুৱাৰ মুকলি কৰিছিল।
২. ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীয়ে কেনেকৈ ভাৰতৰ তিনিটা মূল স্থানত বাণিজ্য কেন্দ্র স্থাপন কৰিছিল তাৰ তিনিটা মূল কৌশল সম্পর্কে লিখা।
ইংৰাজে বাণিজ্য কেন্দ্র স্থাপন কৰিবলৈ এই তিনিটা কৌশল আঁকি চলিছিলঃ
(ক) সামৰিক সাহায্য প্ৰদান – স্থানীয় ৰজাৰ সহায়ত বিদ্ৰোহ দমন কৰি, ধৰি কাষৰ লগত চুক্তি কৰিছিল।
(খ) বিনিময় চুক্তি আৰু উপহাৰনীতি – ৰাজসাহে সন্তুষ্ট কৰিবলৈ মোটা উপহাৰ আৰু অর্থ প্ৰদান কৰিছিল।
(গ) সামুদ্রিক বাণিজ্য ঘাঁটি স্থাপন – সুৰাট, মাদ্ৰাজ আৰু কেলকাটা—এই তিনিটা বন্দৰ চহৰত নিরাপদ বাণিজ্য কেন্দ্র স্থাপন কৰি, বিৰোধী শক্তিসকলক আঁতৰাই পেলাইছিল।
৩. ভাৰতত ব্ৰিটিছ সাম্রাজ্যবাদ প্রতিষ্ঠাৰ পথ সুগম কৰি তোলা ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীৰ আটাইতকৈ উল্লেখযোগ্য ব্যক্তিজন কোন?
উত্তৰ: ৰবাৰ্ট ক্লাইভ।
তেওঁ আছিল ব্ৰিটিছ সাম্ৰাজ্যৰ মূল লাইখুঁটাৰ স্থপতি। তেওঁৰ কৌশলবোৰঃ
(১) প্লাচীৰ যুদ্ধ (১৭৫৭) – সিৰাজউদ্দৌলাক পৰাস্ত কৰি ব্ৰিটিছক বাঙালীৰ দুৱাৰ মেলি দিলে।
(২) ঘোঁৰা-গাহৰিক কূটনীতি – নবাবৰ সেনাপতি মীৰজাফৰক লগ পাই ভঁৰালৰ দুৱাৰ মুকলি কৰিলে।
(৩) দূৰদৃষ্টি পূৰ্ণ প্রশাসন – কোম্পানিক ৰাজনৈতিক শক্তিত ৰূপান্তৰ কৰিলে।
(৪) দীপনিষ্ঠ লোভৰ ব্যৱহাৰ – স্বাৰ্থ আৰু সৰস্বতীৰ খেলত তেওঁৰ দূৰদৰ্শিতাই ভাৰতত ইংৰাজক গভীৰভাৱে গাঁথি দিলে।
৪. চিপাহী বিদ্রোহ সৃষ্টিৰ কাৰণবোৰ লিখা।
(১) ধৰ্মীয় বিশ্বাসৰ অবমাননা – নতুন ৰাইফলৰ কাৰ্ট্ৰিজত গৰু আৰু শূকৰৰ চর্বি ব্যৱহাৰ কৰা বুলি কথা উঠাত সেনাসকলে বিদ্রোহ কৰিলে।
(২) বৈষম্যপূৰ্ণ বেতন আৰু বঁটা – ভাৰতীয় চিপাহীসকলৰ সৈতে বৈষম্য আচৰণ।
(৩) সামন্তীয় শাসনৰ বিলোপ – Doctrine of Lapse-এ বহু দেশ গিলে।
(৪) ধর্মান্তৰক উৎসাহ – ইংৰাজে মিছাকৈ ধৰ্মান্তৰ ঘটোৱাৰ ভয় দেখুৱাইছিল।
(৫) দেশীয় ৰাজসাহৰ দমন – ৰানী লক্ষ্মীবাই আদি চৰিত্ৰক তীব্ৰভাৱে আঘাত কৰা।
৫. চিপাহী বিদ্রোহৰ চাৰিটা উল্লেখযোগ্য ফলাফল:
(১) ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীৰ শাসনৰ অন্ত – ১৮৫৮ চনত কোম্পানী বিলুপ্ত হ’ল।
(২) ব্ৰিটিছ ৰাজ আৰম্ভ – ভাৰত ইংলেণ্ডৰ ৰাণীৰ অধীন হ’ল।
(৩) সামৰিক পুনৰ্গঠন – ভাৰতীয় সেনাৰ গঠনত ব্ৰিটিছৰ আধিপত্য বৃদ্ধি।
(৪) হিন্দু-মুছলমানৰ বিভাজন কৌশল – ‘Divide and Rule’ নীতিৰে একতা ভাঙিবলৈ চেষ্টা।
৬. ‘ভাৰত চৰকাৰ আইন’ৰ জৰিয়তে হোৱা চাৰিটা প্রশাসনীয় পৰিৱৰ্তন:
(১) কোম্পানী শাসনৰ অন্ত আৰু ৰাণী ভিক্টোৰিয়াৰ সোজা শাসন।
(২) ভাৰত বিষয়ক সচিব নিয়োগ।
(৩) ভাইচৰয় পদৰ সৃষ্টি—লর্ড কেনিং আছিল প্ৰথম ভাইচৰয়।
(৪) ৰাজসাহলৈ অনুগ্ৰহ আৰু ধৰ্মীয় সহিষ্ণুতাৰ আশ্বাস।
৭. লর্ড কেনিঙৰ দুটা প্রধান সংস্কাৰ:
(১) পেনাল কোড – ভাৰতীয় দণ্ডবিধি প্ৰণয়ন।
(২) সেনা সংস্কাৰ – ব্ৰিটিছ সেনাত ভাৰতীয় চিপাহীৰ অংশ নিয়ন্ত্রণ আৰু বৰ্গীকৰণ।
৮. ‘ভাৰতীয় পৰিষদ আইন’ৰ দুটা গুণ আৰু দুটা দোষ:
গুণ:
(১) ভাৰতীয়সকলক আইনসভাত স্থান দিয়াৰ সুযোগ।
(২) উপদেষ্টা পৰিষদ সৃষ্টি।
দোষ:
(১) অকল উপদেশ দিয়াৰ অধিকার আছিল, সিদ্ধান্ত লোৱাৰ নহয়।
(২) সংখ্যাগত বেছিভাগ ইংৰাজে দখল কৰিছিল।
৯. ইংৰাজৰ সময়ত স্থানীয় স্বায়ত্ত শাসনৰ জৰিয়তে হোৱা পৰিৱৰ্তনসমূহ:
স্থানীয় সভা, পৌৰ নিগম আদি গঠন হ’ল; স্বাস্থ্য, শিক্ষা, পানী, পোহৰ আদি সমস্যাৰ সমাধানৰ ক্ষেত্ৰত কিছু আধুনিকতা আহিল। যদিও এইসকলক দমনমূলক নীতিৰ ছাঁত চলোৱা হৈছিল, তথাপিও স্থানীয় অংশগ্ৰহণৰ পথ মুকলি হ’ল।
১০. অসামৰিক সেৱাত কেনেকৈ ভাৰতীয়সকল অন্তর্ভুক্ত হৈছিল? এই সেৱাৰ বিকাশ সম্পর্কে আলোচনা কৰা।
চিপাহী বিদ্রোহৰ পাছত ইংৰাজে প্রশাসনক বলীয়ান কৰিবলৈ ভাৰতীয়সকলক অসামৰিক সেৱাত অন্তর্ভুক্ত কৰিছিল। ১৮৫৩ চনত খুলি দিয়া পৰীক্ষা আৰু ১৮৬১ চনত কিছু অংশত নিযুক্তিৰ দ্বাৰা ভাৰতীয়সকলক অল্পসংখ্যক স্থান দিয়া হ’ল। পাৰিচালনা আৰু নীতি নিৰ্ধাৰণত সেয়া এটি ক্ষুদ্ৰ, কিন্তু দিশ-পৰিবৰ্তনকাৰী পদক্ষেপ আছিল।
১১. ব্রিটিছ অধীন ভাৰত আৰু স্বাধীন ভাৰতৰ অসামৰিক লোকসেৱা সম্পর্কে তিনিটা পার্থক্য:
(১) ব্ৰিটিছ সময়ত: নেতৃত্ব ইংৰাজৰ হাতত, ভাৰতীয় আছিল অধীন।
স্বাধীন ভাৰতত: ভাৰতীয়সকল শীৰ্ষ পদত।
(২) ব্ৰিটিছ সময়ত: চাৰা নীতি, শাস্তিমূলক মনোভাব।
স্বাধীন ভাৰতত: সেবা, উন্নয়নমূলক মনোভাব।
(৩) ব্ৰিটিছ সময়ত: জনসাধাৰণৰ প্ৰতি দায়বদ্ধতা নাছিল।
স্বাধীন ভাৰতত: লোকসেৱা সংবিধানত দায়বদ্ধ, নৈতিকভাবে বাধ্য।
১. ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানী কেনেকৈ ভাৰতত আহিল?
ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানী ১৬০০ চনত ইংলেণ্ডৰ ৰাণী এলিজাবেথৰ পৰা চাৰ্টাৰ লাভ কৰি বাণিজ্যৰ উদ্দেশ্যে ভাৰতলৈ আহিছিল। তেওঁলোকে প্ৰথম সূৰটত বাণিজ্য কেন্দ্ৰ খুলি নিজৰ উপস্থিতি প্ৰমাণ কৰিছিল।
২. ভাস্কো দা গামা কোন আছিল আৰু তেওঁ কেতিয়া ভাৰতলৈ আহিছিল?
ভাস্কো দা গামা এজন পর্তুগীজ নাৱিক আছিল। তেওঁ ১৪৯৮ চনত কলিকট বন্দৰলৈ উপস্থিত হৈছিল আৰু ভাৰত আৰু ইউৰোপৰ মাজৰ সাগৰীয় পথৰ পথিকৃৎ হিচাপে পৰিচিত।
৩. ইংলিছ ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানী কেতিয়া গঠন হৈছিল?
ইংলিছ ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানী ১৬০০ চনত গঠন হৈছিল। ইয়াৰ মূল উদ্দেশ্য আছিল ভাৰত আৰু পূৰ্ব্ব এচিয়াৰ দেশসমূহৰ সৈতে মুনাফা ভিত্তিক বাণিজ্য সম্পাদন কৰা।
৪. ইংৰাজসকলে ভাৰতত কেনেকৈ প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰিলে?
ইংৰাজসকলে প্ৰথমে বাণিজ্য কেন্দ্ৰ খুলি ভাৰতত থিতাপি ল’লে। পিছত কূটনীতি, সামৰিক জয়, আৰু ৰাজনৈতিক চুক্তিৰ মাধ্যমে ধীৰে ধীৰে সিহঁতে ভাৰতৰ ৰাজনীতিত প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰিলে।
৫. চিপাহী বিদ্ৰোহ কিয় হৈছিল?
চিপাহী বিদ্ৰোহৰ মূল কাৰণ আছিল নতুন বন্দুকৰ কাৰ্ট্ৰিজত গৰু আৰু শূকৰৰ চর্বি ব্যৱহাৰ, যি ধৰ্মীয় আঘাত হিচাপে গণ্য হৈছিল। লগতে সৈনিকসকলৰ বেতন, পদন্নোতি আৰু ব্ৰিটিছসকলৰ ধৰ্মীয় হস্তক্ষেপো প্ৰধান কাৰণ আছিল।
৬. ইংৰাজসকলে ‘ফৰ্ট উইলিয়াম’ কিয় স্থাপন কৰিছিল?
ইংৰাজসকলে কলকাতাত ফৰ্ট উইলিয়াম স্থাপন কৰিছিল যাতে তেওঁলোকে বাণিজ্য আৰু সামৰিক সুৰক্ষাৰ ব্যৱস্থা একেলগে কৰিব পাৰে। ই আছিল কোম্পানীৰ অন্যতম গুৰুত্বপূৰ্ণ সামরিক ঘাঁটি।
৭. লর্ড ৰিপনৰ স্থানীয় স্বায়ত্ত শাসন ব্যৱস্থা কেনেকুৱা আছিল?
লর্ড ৰিপনে ১৮৮২ চনত স্থানীয় স্বায়ত্ত শাসন ব্যৱস্থা আৰম্ভ কৰিছিল। এই ব্যৱস্থাৰ অধীনত স্থানীয় সভাসমূহক অধিক ক্ষমতা দিয়া হ’ল, যাৰ জৰিয়তে ভাৰতীয়সকল চৰকাৰী কামত অংশগ্ৰহণ কৰিবলৈ সক্ষম হ’ল।
৮. ‘ভাৰত চৰকাৰ আইন’ কিয় প্ৰণয়ন কৰা হৈছিল?
১৮৫৮ চনৰ ‘ভাৰত চৰকাৰ আইন’ ইংলেণ্ডৰ ৰাণীৰ দ্বাৰা প্ৰণীত হৈছিল। চিপাহী বিদ্ৰোহৰ পাছত ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীৰ হাতৰ পৰা ভাৰতৰ শাসনখিনি ৰাণীৰ হাতলৈ যাওঁতেই এই আইনটো প্ৰণয়ন কৰা হয়।
৯. লর্ড ডালহৌচীয়ে কি কৌশলেৰে ৰাজ্য অধিগ্ৰহণ কৰিছিল?
লর্ড ডালহৌচীয়ে ‘ডকট্ৰিন অৱ লেপছ’ ব্যৱহাৰ কৰিছিল। ইয়াৰ অধীনত যিসকল ৰাজ্যৰ বংশধৰ নাছিল, সেইসকল ৰাজ্য ব্ৰিটিছসকলৰ অধীনলৈ অহা স্বাভাৱিক বুলি ঘোষণা কৰিছিল।
১০. ইংৰাজসকলে ভাৰতত কিদৰে প্রশাসনিক পৰিৱৰ্তন আনিলে?
ইংৰাজসকলে ভাৰতত নতুন শুল্ক ব্যৱস্থা, ন্যায়পালিকা, আৰক্ষী বিভাগ, আৰু অসামৰিক সেৱা ব্যৱস্থা প্ৰৱেশ কৰাই প্রশাসন অধিক কেন্দ্ৰভূত আৰু নিয়মাৱদ্ধ কৰিলে।
১. ইংৰাজে সূৰটত কেনেকৈ বাণিজ্য কেন্দ্ৰ স্থাপন কৰিছিল?
১৬১৩ চনত ইংৰাজসকলে সূৰটত বাণিজ্য কেন্দ্ৰ স্থাপন কৰে। মোঘল বাদশ্বা জাহাংগীৰৰ অনুমতি লৈ তেওঁলোকে এই কেন্দ্ৰ খুলি বাণিজ্য আৰম্ভ কৰে। ই আছিল কোম্পানীটোৰ ভাৰতত প্ৰথম স্থায়ী ভঁৰাল।
২. চিপাহী বিদ্ৰোহৰ সময়ত দিল্লী কিয় বিশেষ স্থান আছিল?
চিপাহী বিদ্ৰোহৰ সময়ত দিল্লী হৈছে প্রতীকস্বৰূপ। বিদ্ৰোহীসকলে মোগল সম্ৰাট বাহাদুৰ শ্বা জাফৰক ভাৰতৰ সম্ৰাট হিচাপে ঘোষণা কৰি দিল্লীক ৰাজনৈতিক প্ৰতীক ৰূপে ব্যৱহাৰ কৰে।
৩. ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীৰ বাণিজ্যত ডাচসকলৰ ভূমিকা কি আছিল?
ডাচসকল ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীৰ প্ৰতিদ্বন্দ্বী হিচাপে ভাৰতত আগবাঢ়িছিল। তেওঁলোকে মসলা ব্যৱসায়ত গুৰুত্ব দিয়াৰ লগতে কিছু স্থানত বাণিজ্য কেন্দ্ৰ স্থাপন কৰিছিল, যদিও ইংৰাজে পিছত তেওঁলোকক বিতাড়িত কৰে।
৪. ১৮৫৮ চনৰ ভাৰত চৰকাৰ আইনে কি দিশত পৰিৱৰ্তন আনিলে?
এই আইনে ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীৰ হাতৰ পৰা ভাৰতৰ শাসন ৰাণীৰ হাতে গ’ল। এজন ‘ভাইচৰয়’ নিযুক্ত হ’ল, আৰু ভাৰতত ৰাণীৰ নামত শাসন চলিবলৈ ধৰিলে।
৫. লর্ড ক্যানিংয়ে কি সংস্কাৰ আগবঢ়াইছিল?
লর্ড ক্যানিংয়ে বিদ্ৰোহৰ পাছত দুটা গুৰুত্বপূৰ্ণ সংস্কাৰ আগবঢ়াইছিল — এজন ‘ভাইচৰয়’ নিযুক্তি আৰু ৰাজ্যসমূহক পুনৰ স্বীকৃতি দিয়া, যাতে ভাৰতীয় ৰাজবংশৰ মনোবল বৃদ্ধি পায়।
৬. স্থানীয় স্বায়ত্ত শাসনৰ উদ্দেশ্য কি আছিল?
স্থানীয় স্বায়ত্ত শাসনে ভাৰতীয়সকলক স্থানীয় প্ৰশাসনত অংশগ্ৰহণৰ সুযোগ দিছিল। ই আছিল ভাৰতীয়ক ৰাজনৈতিকভাবে ধীৰে ধীৰে জড়িত কৰোৱাৰ এক সাৱধান কৌশল।
৭. ইংৰাজসকলে কিদৰে জমিদাৰী প্ৰথা চালু কৰিছিল?
লৰ্ড কৰ্ণৱালিছৰ সময়ত ১৭৯৩ চনত জমিদাৰী প্ৰথা চালু হয়। ইয়াত জমিদাৰসকলে ভূমিৰ মালিক হ’ল আৰু কৃষকসকলৰ পৰা খাজনা সংগ্ৰহ কৰিবলৈ নিযুক্ত হ’ল।
৮. মুঘল সাম্ৰাজ্য পতনৰ পিছত ইংৰাজসকলে কেনেকৈ শাসনত আধিপত্য বিস্তাৰ কৰিলে?
মুঘল সাম্ৰাজ্য দুর্বল হোৱাৰ লগে লগে ইংৰাজে একেৰাহে ৰাজ্যসমূহ দখল কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে। তেওঁলোকে ৰাজনৈতিক চুক্তি আৰু সামৰিক শক্তিৰে অঞ্চলবোৰ নিজৰ দখললৈ লৈছিল।
৯. কোম্পানীৰ আমলে ধৰ্মীয় হস্তক্ষেপৰ এক উদাহৰণ দিয়া।
ইংৰাজসকলে সতী প্ৰথা ৰদৰ দৰে ধৰ্মীয় সংস্কাৰ আনে। যদিও ই সমাজৰ বাবে ভাল আছিল, তথাপিও বহু ভাৰতীয়ে ইয়াক নিজৰ ধৰ্মত হস্তক্ষেপ বুলি ধৰিলে।
১০. ১৮৫৭ চনৰ বিদ্ৰোহ ইংৰাজসকলৰ চকুত কিদৰে পৰিল?
ইংৰাজসকলে ১৮৫৭ চনৰ বিদ্ৰোহক “মুঠতে এটি সৈনিক বিদ্ৰোহ” বুলি বুজিছিল। তেওঁলোকে ইয়াৰ প্ৰতি কড়া দমননীতি গ্ৰহণ কৰে আৰু পিছত ভাৰতত কঠোৰ নিয়ন্ত্ৰণ ব্যৱস্থা আৰম্ভ কৰে।
১. ইংলিছ ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানী কিদৰে ভাৰতত সাম্ৰাজ্য বিস্তাৰ আৰম্ভ কৰিছিল?
ইংলিছ ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানী প্ৰথমে বাণিজ্যৰ বাহানাত আহিল। তেওঁলোকে বাণিজ্য কেন্দ্ৰ স্থাপন কৰিলে, তাৰপাছত ৰাজনৈতিক চুক্তিৰ জৰিয়তে শক্তি লাভ কৰিলে। ৰাজ্যসমূহৰ ভিতৰৰ দ্বন্দ্বৰ সুযোগ লৈ তেওঁলোকে একে একে অঞ্চল অধিকাৰ কৰি শেষত সমগ্ৰ ভাৰতক শাসন কৰিবলৈ সক্ষম হ’ল।
২. লর্ড ডালহৌচীৰ ৰাজনৈতিক কৌশল কেনে আছিল?
ডালহৌচীয়ে “Doctrine of Lapse” ব্যৱহাৰ কৰি যিসকল ৰাজ্যত উত্তরাধিকারী নাছিল, সেই ৰাজ্য দখল কৰিলে। লগতে তেওঁ বিৰোধী ৰাজসন্মুখত শক্তি প্ৰদৰ্শন, ৰেলপথ, টেলিগ্ৰাফ আদি উন্নয়ন আনি প্রশাসনিক আধিপত্য স্থাপন কৰিলে।
৩. চিপাহী বিদ্ৰোহত সাধাৰণ ৰাইজৰ ভুমিকা কি আছিল?
এই বিদ্ৰোহ কেৱল সৈনিকৰেই নহয়, বহু সাধাৰণ ৰাইজেও সামিল হৈছিল। কৃষক, জমিদাৰ, আৰু ৰাজবংশীয়সকলে ইংৰাজবিৰোধী মনোভাৱত বিদ্ৰোহীক সহায় কৰিছিল। ইয়াৰ জৰিয়তে এই আন্দোলন এটা গণআন্দোলনৰ ৰূপ লৈছিল।
৪. ভাৰত চৰকাৰ আইন ১৮৫৮ ৰ চাৰিটা মুখ্য দিশ কি আছিল?
(১) কোম্পানীৰ শাসন শেষ হ’ল।
(২) ভাইচৰয় পদ সৃষ্টি হ’ল।
(৩) ভাৰতৰ বাবে নতুন সচিব নিযুক্ত হ’ল।
(৪) শাসনৰ সকলো ক্ষমতা ৰাণীৰ নামত চলিব বুলি ঘোষণা কৰা হ’ল।
৫. ভাৰতীয়সকলে অসামৰিক সেৱাত কেনেকৈ অংশ ল’লে?
প্ৰথমে অসামৰিক সেৱাত কেৱল ইংৰাজৰ সুযোগ আছিল। পিছত মেকলে আৰু লৰ্ড ক্যানিংৰ সংস্কাৰৰ পাছত শিক্ষিত ভাৰতীয়সকলেও প্ৰতিযোগিতামূলক পৰীক্ষাৰ জৰিয়তে এই সেৱালৈ প্ৰৱেশ কৰিবলৈ সক্ষম হ’ল।
১. ইংলিছ ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীয়ে ভাৰতত সাম্ৰাজ্য স্থাপন কিদৰে কৰিলে?
ইংলিছ ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীয়ে প্ৰথমে বাণিজ্যৰ কথা কৈ ভাৰতত আহিছিল। তেওঁলোকে মোঘল বাদশ্বাৰ পৰা অনুমতি লৈ সূৰট, মাদ্ৰাজ, বম্বে আদি ঠাইত বাণিজ্য কেন্দ্ৰ স্থাপন কৰে। পিছত, স্থানীয় ৰাজ্যসমূহৰ মাজত হোৱা যুদ্ধ-বিবাদত হস্তক্ষেপ কৰি তেওঁলোকে নিজৰ শক্তি দেখুৱালে। প্লাচীৰ যুদ্ধ (১৭৫৭) আৰু বক্সাৰৰ যুদ্ধ (১৭৬৪) কোম্পানীৰ বাবে মেৰপৰা ফালে বাঁহী হ’ল। ইয়াৰ পিছত তেওঁলোকে দিল্লীৰ সম্ৰাটৰ পৰা দেওয়ানী অধিকাৰ লাভ কৰি আয় আৰু শাসন — দুয়োখন একেলগে নিজৰ হাতলৈ লৈছিল।
২. প্লাচীৰ যুদ্ধ ভাৰতৰ ইতিহাসত কিয় বিশেষ গুৰুত্বপূর্ণ?
১৭৫৭ চনৰ প্লাচীৰ যুদ্ধ ইংৰাজসকলৰ বাবে এটা সোঁৱৰণি লগা বিজয় আছিল। এই যুদ্ধত ৰবাৰ্ট ক্লাইভে বাঙালৰ নবাব শিৰাজ-উদ-দৌলাক পৰাস্ত কৰে। নবাবৰ সৈন্যবাহিনীৰ এগৰাকী গুৰুত্বপূর্ণ সেনাপতি মিৰজাফৰে ইংৰাজৰ লগত গুপ্ত চুক্তি কৰিছিল, যাৰ ফলত যুদ্ধ সহজে ইংৰাজৰ জয়লৈ গৈছিল। এই বিজয়ে ব্ৰিটিছসকলক পূৰ্ব ভাৰতত ৰাজনৈতিক আধিপত্য স্থাপন কৰিবলৈ সুবিধা দিলে।
৩. Doctrine of Lapse কি আৰু ইয়াৰ প্ৰভাৱ কি হৈছিল?
Doctrine of Lapse আছিল লর্ড ডালহৌচীৰ তৈয়াৰ কৰা এখন নীতি। ইয়াৰ অধীনত যিসকল ভাৰতীয় ৰাজ্যত কোনো প্ৰাকৃতিক বা দত্তক উত্তরাধিকারী নাছিল, সেই ৰাজ্য ইংৰাজে দখল কৰি ল’ব পাৰিছিল। এই নীতিয়ে সাতৰাজ্যত প্ৰভাৱ
“‘ভাৰত চৰকাৰ আইন’ৰ জৰিয়তে হোৱা চাৰিটা প্রশাসনীয় পৰিৱৰ্তন বৰ্ণনা কৰক।”
১৮৫৭ খ্ৰীষ্টাব্দৰ চিপাহী বিদ্ৰোহৰ পাছত ইংৰাজ চৰকাৰে স্পষ্টভাৱে বুজি পাল যে ভাৰতৰ ওপৰত ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীৰ শাসন অব্যাহত ৰাখিলে বিপদ নেমাহি। কোম্পানীৰ ওপৰত ভাৰতীয়সকলৰ ঘিণ আৰু বিদ্ৰোহ বাঢ়ি আছিল। এই ক্ষেত্ৰত কোম্পানীৰ অপৰ্যাপ্ততা আৰু অবিচাৰৰ পৰিণামেই আছিল দেশজুৰি সংগঠিত হোৱা গণঅসন্তোষ।
এই ক্ষেত্ৰত পৰিস্থিতি নিয়ন্ত্ৰণ কৰিবলৈ ব্রিটিছ সংসদে ১৮৫৮ খ্ৰীষ্টাব্দৰ ২ আগষ্ট তাৰিখে ‘Government of India Act’ অৰ্থাৎ ‘ভাৰত চৰকাৰ আইন’ প্ৰণয়ন কৰে। এই আইনে কোম্পানীৰ শাসনৰ অন্ত পেলাই ব্ৰিটিছ ৰাজ (British Crown) সরাসৰি ভাৰত শাসন কৰিব বুলি ঘোষণা কৰে।
এই আইনৰ ফলস্বৰূপে যিসমূহ প্ৰশাসনীয় পৰিৱৰ্তন দেখা গ’ল, সেয়া তলত বৰ্ণনা কৰা হ’লঃ
১. কোম্পানীৰ শাসনৰ অৱসান আৰু ৰাজসত্তাৰ অধীন শাসনৰ আৰম্ভণি:
এই আইনৰ জৰিয়তে ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীৰ চৰকাৰী শাসনৰ একেবাৰে অন্ত ঘটিল। ভাৰতত শাসনৰ দায়িত্ব ব্ৰিটিছ ৰাজসত্তা (British Crown)-ৰ হাতত গৈ গ’ল। ইয়াৰ পৰা ‘ব্ৰিটিছ ইণ্ডিয়া’ শব্দৰ উদ্ভৱ হয়।
২. ভাৰতৰ গভৰ্ণৰ জেনেৰেলৰ পদৰ নাম সলনি:
আইন অনুসৰি, গভৰ্ণৰ জেনেৰেল এতিয়া কেৱল কোম্পানীৰ এজন নিযুক্ত ব্যক্তি নহ’ল; তেওঁক ‘ভাইচৰয়’ নাম দিয়া হ’ল, অৰ্থাৎ ইংলেণ্ডৰ ৰজা-ৰানীৰ প্ৰতিনিধি হিচাপে ভাৰতত ৰজা-ৰানীৰ চৰকাৰ চলাব। প্ৰথম ভাইচৰয় আছিল লর্ড কেনিং।
৩. ভাৰত সচিবালয় (Secretary of State for India)-ৰ সৃষ্টি:
ইংলেণ্ডত ভাৰতৰ কাৰ্য নিৰ্বাহৰ বাবে ‘Secretary of State for India’ পদ সৃষ্টি কৰা হ’ল। তেওঁ আছিল এখন বিশেষ ১৫ জন সদস্যযুক্ত পৰিষদৰ মুৰব্বী, যি ভাৰতৰ শাসন ব্যপাৰ সম্পূৰ্ণ ৰূপে পৰিচালনা কৰিব।
৪. ভাৰতীয়সকলৰ অধিকাৰৰ ঘোষণা:
আইনৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ দিশ আছিল, ই ইংলেণ্ডৰ ৰজাৰ নামেৰে ঘোষণা কৰিছিল যে, ভাৰতীয়সকলৰ ধৰ্ম, সম্পত্তি আৰু মৰ্যাদা ৰক্ষা কৰা হ’ব। ব্ৰিটিছ চৰকাৰে ভাৰতবাসীৰ ওপৰত কোনো ধৰ্মীয় পক্ষপাতিত্ব নকৰিব বুলি প্ৰতিশ্ৰুতি দিয়ে।
‘ভাৰত চৰকাৰ আইন, ১৮৫৮’ কেৱল এটা আইনি দলিল নহয়, ই ভাৰতৰ ইতিহাসৰ অন্যতম এক মোড় ঘূৰোৱা ঘটনাও। ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীৰ দ্বাৰা চালিত লুটা-মৰা ৰাজনীতিৰ পৰিবৰ্তে এতিয়া ইংলেণ্ডৰ ৰজা-ৰানী স্বয়ং ভাৰতৰ ভাগ্য নিৰ্ধাৰণ কৰাৰ দিশে আগবাঢ়িছিল। এই আইনে উপনিবেশবাদৰ নতুন অধ্যায় আৰম্ভ কৰিছিল — এখন গম্ভীৰ, কঠোৰ আৰু সুচিন্তিত শাসনযন্ত্ৰ গঢ়ি তোলে ব্ৰিটিছসকলে।
৭. লর্ড কেনিংৰ দুটা প্রধান সংস্কাৰৰ বিষয়ে বৰ্ণনা কৰক।
লর্ড কেনিং আছিল ভাৰতৰ প্ৰথম ভাইচৰয়, আৰু তেওঁৰ সময়ছোৱাটো আছিল বেছ ভয়ানক, বিশেষকৈ ১৮৫৭ চনৰ চিপাহী বিদ্ৰোহৰ সময়ত। তেনেকুৱা সময়ত দেশখনক শান্ত কৰাৰ লগতে কিছুমান গুৰুত্বপূৰ্ণ সংস্কাৰমূলক পদক্ষেপ লোৱাৰ সাহস দেখুৱাইছিল লর্ড কেনিংয়ে। তলত তেওঁৰ দুটা উল্লেখযোগ্য সংস্কাৰৰ কথা দিয়া হ’লঃ
১. দেউতাই পোৱা ভূমি পুতেকে পায় — “Land Policy of 1858”:
এই সংস্কাৰখনে আগন্তুক বিদ্ৰোহ নোহোৱা যেন হয় সেই উদ্দেশ্যে লৈ কৰা হৈছিল। বিদ্ৰোহৰ এটা মুখ্য কাৰণ আছিল — ৰাজ্য হস্তান্তৰণ নীতি (Doctrine of Lapse)। ইয়াৰ জৰিয়তে ইংৰাজে বহু দেশৰ ৰজা-নবাবৰ পৰা জমি কেৱলাই লৈছিল।
কেনিংয়ে এই নীতিক বাতিল কৰি ঘোষণা কৰে —
“যদি কোনো ৰাজপুত্ৰৰ পিতৃৰ মৃত্যুৰ পাছত পুতেক দেউতাই পোৱা ভূমি অধিকাৰ কৰিব, তেনে অধিকাৰ মান্য কৰা হ’ব।”
এইয়ে ৰজাৰ ঘৰৰ সন্তানসকলক আশ্বাস দিয়ে যে ইংৰাজ এতিয়া নিজৰ ৰাজ্য হস্তগত নকৰিব।
২. বিদ্ৰোহী সৈনিকসকলৰ বাবে সাধাৰণ ক্ষমা — “Policy of Clemency”:
চিপাহী বিদ্ৰোহৰ পাছত ইংৰাজ সেনাই বেছ ধ্বংস আৰু হত্যালীলা চলাইছিল। সেই সময়তে লর্ড কেনিংয়ে এটা মহানুভৱ সিদ্ধান্ত লয়। তেওঁ কয় —
“যিসকলে হত্যাকাণ্ডত অংশ লোৱা নাই, তেওঁলোকক ক্ষমা দিয়া হ’ব।”
এই নীতিক জনাজাত কৰে “Clemency of Canning” নামেৰে।
এই ক্ষমাৰ নীতিয়ে হিংসা ৰোধ কৰিবলৈ, আৰু সাধাৰণ জনগণৰ বিশ্বাস পুনৰুদ্ধাৰ কৰিবলৈ এক গম্ভীৰ ভূমিকা পালন কৰে।
লর্ড কেনিংয়ে কঠোৰ সময়ত সুস্থিৰতা বজাই ৰাখিবলৈ যি সংস্কাৰসমূহ কৰিছিল, সেয়া ভাৰত-ব্ৰিটিছ সম্পৰ্কৰ বাটচৰা ৰূপে ৰৈ গ’ল। বিশেষকৈ জমিৰ অধিকাৰ নীতি আৰু ক্ষমাৰ ঘোষণাই সাধাৰণ জনতাৰ মাজত কিছু শান্তি আনিছিল।
৮. ‘ভাৰতীয় পৰিষদ আইন’ৰ দুটা গুণ আৰু দুটা দোষ বৰ্ণনা কৰক।
‘Indian Councils Act, 1861’ — এই আইনে ভাৰতৰ আইন নিৰ্মাণ আৰু শাসন প্ৰক্ৰিয়া কিছুমান নতুন দিশত আগবঢ়ালে। লর্ড কেনিংয়ে এই আইন কার্যকৰী কৰি চৰকাৰ আৰু জনসাধাৰণৰ মাজত এটা নতুন প্ৰয়াস আৰম্ভ কৰে। যদিও ইয়াৰ কিছু গুণ আছিল, তেনেই একাধিক সীমাবদ্ধতাও দেখা গৈছিল।
✅ গুণ (Good Aspects):
১. বিধান সভাত ভাৰতীয়সকলৰ অন্তৰ্ভুক্তি:
এই আইন অনুসৰি, প্ৰথমবাৰৰ বাবে কিছু ভাৰতীয় ব্যক্তিক বিধান সভাত সদস্য হিচাপে নিযুক্ত কৰা হ’ল। এইয়ে ৰাজনৈতিক সচেতনতা বঢ়ালে।
২. আইন প্ৰস্তুতিত আলোচনা আৰু মতামত:
আইন প্ৰস্তুত কৰাৰ আগতে এতিয়া সদস্যসকলৰ মতামত আৰু আলোচনা লোৱা হ’ব বুলি নিৰ্ধাৰণ কৰা হ’ল। এইয়ে চৰকাৰী সিদ্ধান্ত লৈকত কিছুমান স্বচ্ছতা আনিলে।
❌ দোষ (Limitations):
১. নিযুক্তি — নিৰ্বাচনৰ অভাৱ:
সদস্যসকল জনসাধাৰণৰ দ্বাৰা নিৰ্বাচিত নহয় — তেওঁলোকক ইংৰাজ চৰকাৰে নিজে নিযুক্ত কৰিছিল। এইয়ে গণতান্ত্ৰিক স্বৰাজৰ মান নাছিল।
২. সদস্যসকলৰ মতামত অগত্যা নহয়:
আইন প্ৰস্তুতিত মতামত লোৱা হ’লেও, গভৰ্ণৰ জেনেৰেল চাইলে সেই মতামত উপেক্ষা কৰিব পাৰিছিল। সেয়ে, সদস্যসকলৰ প্ৰভাৱ অত্যন্ত সীমিত আছিল।
✍️ উপসংহাৰ:
‘ভাৰতীয় পৰিষদ আইন, ১৮৬১’ এটা সৰু পদক্ষেপ আছিল বৃহৎ ৰাজনৈতিক দাবীৰ ক্ষেত্ৰত। এই আইনে যেন উত্তৰাধুনিক গণতন্ত্ৰৰ সূত্ৰপাত হোৱাৰ গুঞ্জন দিলে, যদিও পূৰ্ণ গণতান্ত্ৰিক প্ৰতিনিধিত্ব এতিয়াও দাঙি ধৰিব পৰা হোৱা নাছিল।
✅ প্ৰশ্ন ১:
ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীয়ে কেনেকৈ ভাৰতৰ তিনিটা মূল স্থানত বাণিজ্য কেন্দ্ৰ স্থাপন কৰিছিল তাৰ তিনিটা মূল কৌশল সম্পর্কে বৰ্ণনা কৰা।
ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীৰ আহিল সৰহ কথাৰে, কিন্তু তেওঁলোকে থিয় হ’ব লাগিল পৰিকল্পনাৰে। কোম্পানীটোৰ মূল লক্ষ্য আছিল — লাভৰ আশা, সেৱাৰ বাণিজ্য আৰু মোটা টকাৰে ধন আহৰণ। ভাৰতৰ মাটিত তেওঁলোকে সুৰক্ষা, স্বাচ্ছন্দ্য আৰু শক্তিৰ আধাৰত ত্ৰিস্তৰীয় বাণিজ্য কেন্দ্ৰ গঢ়ি তোলে — সুৰাট, মাদ্ৰাজ আৰু ক’লকাতা। এই স্থানকেইটাত তেওঁলোকে বাণিজ্যিক বেলেগ বেলেগ কৌশলেৰে স্থান দখল কৰি বহি পৰে।
🌿 ১. ৰাজনৈতিক অনুমতি লোৱা কৌশলঃ
ইংৰাজে ভাৰতৰ স্থানীয় ৰজাসকলৰ সৈতে চুক্তি কৰি অনুমতি ল’বলৈ চেষ্টা কৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, ১৬১২ চনত মুঘল সম্ৰাট জাহাংগীৰৰ পৰা অনুমতি পাই সুৰাটত বাণিজ্য কেন্দ্ৰ স্থাপন কৰে। এই ৰাজনৈতিক ধাৰাটি আছিল চাবি — শান্তিপূৰ্ণভাৱে ভিতৰুৱা ক্ষমতা কঢ়িয়াই লোৱা।
🌿 ২. সামৰিক শক্তি প্ৰদৰ্শনৰ কৌশলঃ
যেতিয়া শান্তিৰে কাম নহয়, তেতিয়া কোম্পানীয়ে হথিয়াৰৰ জৰিয়তে নিজৰ অধিকাৰ নিশ্চিত কৰে। মাদ্ৰাজত ফৰাচীৰ দ্বন্দ্ব আৰু স্থানীয় বীৰসকলৰ মাজত সংঘাতত ইংৰাজে নিজৰ সামৰিক গুণ দেখুৱাই “ফৰ্ট সেণ্ট জৰ্জ” গঢ়ি তোলে। এইদৰে, সামৰিক প্ৰভাৱ বজাই ৰাখি, তেওঁলোকে অঞ্চলটো নিয়ন্ত্ৰণ কৰে।
🌿 ৩. বাণিজ্যিক বিনিময় আৰু বন্ধুত্বৰ কৌশলঃ
ইংৰাজে স্থানীয় সমাজৰ সৈতে ব্যৱসায়িক সম্পৰ্ক গঢ়ি তোলাত গুৰুত্ব দিয়ে। তেওঁলোকে বস্ত্ৰ, চাহ, মছলা আদিৰ বেচ-বিক্ৰীৰ জৰিয়তে বন্ধুত্ব গঢ়ি তোলে। ১৬৯০ চনত, জব চাৰ্নক নামে এজন ইংৰাজ কৰ্মচাৰীয়ে ক’লকাতাত কোম্পানীৰ বাণিজ্য কেন্দ্ৰ গঢ়ি তোলে।
✍️ উপসংহাৰঃ
ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীৰ বাণিজ্যকেন্দ্ৰ স্থাপনৰ প্ৰক্ৰিয়া কেৱল ব্যৱসায়িক নাছিল — এইটো আছিল আগন্তুক সাম্ৰাজ্যবাদৰ প্রথম পদক্ষেপ। শান্তি, শক্তি আৰু সমঝোতাৰ কৌশলেৰে তেওঁলোকে ভাৰতৰ মাটিত নিজৰ ভেটি দঢ় কৰে।
✅ প্ৰশ্ন ২:
১৮৫৭ চনৰ চিপাহী বিদ্ৰোহৰ মুখ্য কাৰণবোৰ বৰ্ণনা কৰক।
১৮৫৭ চন — ইতিহাসৰ পৃষ্ঠাত অগ্নিস্নানৰ বছৰ। এই বছৰৰ চিপাহী বিদ্ৰোহ আছিল ভাৰতীয় জনতাৰ প্ৰথম সশস্ত্ৰ প্ৰতিবাদ, যি ইংৰাজ চৰকাৰৰ ওপৰত এক বৰফৰ পাহাৰৰ দৰে পৰে। বিদ্ৰোহৰ ঘনঘটা ধোঁৱাৰ মাজত, কিছুমান গভীৰ জ্বলন্ত কাৰণ লুকাই আছিল।
🔥 ১. সামৰিক অশন্তোষঃ
ইংৰাজ চৰকাৰে ভাৰতীয় সৈনিকসকলক অসমান বেতন, বৈষম্যপূর্ণ ব্যৱহাৰ আৰু পদন্নতিৰ ক্ষেত্ৰত অবজ্ঞা কৰিছিল। তেওঁলোকৰ ধর্মীয় বিশ্বাস অবিহনে নতুন “এনফিল্ড ৰাইফল”ৰ মুচি-তেল গাখীৰে বান্ধা বুলি গুজব ওলাইছিল — যিয়ে হিন্দু-মুছলমান উভয়তে অপবিত্ৰতাৰ আশংকা জন্মাই।
🔥 ২. ৰাজনৈতিক অসন্তোষঃ
“Doctrine of Lapse” — ডালহৌচীৰ এই নীতি অনুসৰি সন্তান নথকা ৰজাৰ ৰাজ্য ইংৰাজে কেৱলাই ল’ব পাৰে। এই ধৰণে বহু ৰাজ্য হাতচাল হোৱাৰ ফলত স্থানীয় ৰাজসত্তা ৰোষত ফেটে। উদাহৰণ স্বৰূপে, ঝাঁসীৰ ৰাণী লক্ষ্মীবাইক তেওঁৰ ৰাজ্য বঞ্চিত কৰা হৈছিল।
🔥 ৩. আৰ্থিক দুঃখ-দূৰ্দশাঃ
ইংৰাজৰ খৰচালীয়া আয়কৰ ব্যৱস্থা, কৃষকৰ ওপৰত অধিক কৰ আৰু হাট-বজাৰৰ নিয়ন্ত্ৰণে সাধাৰণ মানুহক জীয়াই থকাটো কঠিন কৰি তোলে। বহু কামাৰ, তাঁতী, কৃষক চৰকাৰৰ শোষণত হাহাকাৰ কৰে।
🔥 ৪. ধৰ্মীয় হস্তক্ষেপঃ
ইংৰাজে ক্ৰমান্বয়ে ভাৰতীয় ধৰ্ম আৰু পৰম্পৰাৰ ওপৰত আঘাত কৰাত ধাৰ্মিক অনুভূতিত প্ৰভাৱ পৰে। মিছা সন্দেহ আছিল — ইংৰাজে সকলোকে খ্ৰীষ্টান বনাবলৈ চাইছে। ইয়াৰ বাবে বহু চিপাহীয়ে বিদ্ৰোহ কৰে।
✍️ উপসংহাৰঃ
চিপাহী বিদ্ৰোহ আছিল ভাৰতবাসীৰ অন্তৰৰ জ্বলা-চোকা প্ৰতিবাদ। ই মাথোঁ সৈনিকৰ বিদ্ৰোহ নাছিল, ই আছিল এক যৌথ চিঞৰ — ধৰ্ম, স্বাভিমান আৰু স্বাধীনতাৰ বাবে।
✅ প্ৰশ্ন ৩:
‘ভাৰত চৰকাৰ আইন, ১৮৫৮’ৰ মাধ্যমে কৰা প্রশাসনিক পৰিৱৰ্তনবোৰ বৰ্ণনা কৰক।
১৮৫৭ চনৰ বিপ্লৱৰ পাছত ইংৰাজে বুজি পেলালে — ভাৰতক কেৱল কোম্পানীৰ হাতত ৰাখি চালনা কৰা বিপদজনক। ফলত, ইংলেণ্ডৰ ৰাজসভাই এক গুৰুত্বপূৰ্ণ আইন প্ৰণয়ন কৰে — যাক কোৱা হয় ‘Government of India Act, 1858’। এই আইনে ভাৰতৰ শাসনপদ্ধতিৰ এক নতুন অধ্যায় আৰম্ভ কৰে।
🏛 ১. ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানী বিলুপ্তিঃ
এই আইনৰ জৰিয়তে বহু বছৰ ধৰি ভাৰত শাসন কৰা ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীক সম্পূৰ্ণৰূপে বিলুপ্ত কৰা হয়। এতিয়া শাসনৰ সম্পূৰ্ণ দায়িত্ব ব্ৰিটিছ ৰাজৰ ওপৰত আহে।
🏛 ২. ভাইচৰয় পদ স্থাপনঃ
গভৰ্ণৰ জেনেৰেলৰ স্থানত ‘ভাইচৰয়’ (Viceroy) নামৰ নতুন পদ সৃষ্টি কৰা হয়। লর্ড কেনিং হ’ল ভাৰতৰ প্ৰথম ভাইচৰয়। এই পদৰ জৰিয়তে ইংলেণ্ডৰ ৰাণীৰ প্রতিনিধিৰূপে শাসন চলোৱা হ’ল।
🏛 ৩. ভাৰত বিষয়ক মন্ত্ৰী নিযুক্তিঃ
ইংলেণ্ডৰ কেবিনেটত ‘Secretary of State for India’ নামৰ এখন নতুন মন্ত্ৰীপদ গঢ়ি তোলা হ’ল। তেওঁক সহায় কৰিবলৈ ১৫ জনৰ এখন ‘Council of India’ গঠন কৰা হ’ল।
🏛 ৪. ৰাজকীয় ঘোষণাঃ
১৮৫৮ চনত ৰাণী ভিক্টোৰিয়াই এটা ৰাজকীয় ঘোষণা প্ৰদান কৰে — য’ত ভাৰতীয়সকলক বিশ্বাস দিবলৈ কোৱা হয় যে তেওঁলোকে নিজৰ ধৰ্ম, প্ৰথা, সম্পত্তি আৰু অধিকাৰ ৰক্ষা পাব। এই ঘোষণাই ধৰ্মীয় শান্তিৰ আশ্বাস দিয়ে।
‘ভাৰত চৰকাৰ আইন, ১৮৫৮’ আছিল এক গভীৰ পৰিবৰ্তনৰ সূচনা। কোম্পানীৰ যুগৰ শেষ আৰু ব্ৰিটিছ ৰাজৰ সূচনা হ’ল এই আইনৰ জৰিয়তে। বৰ্তমান, ভাৰত এতিয়া ৰাণীৰ ৰাজত্বৰ অধীন — এটি নতুন ৰাজনৈতিক যুগ।
