Main Text PDF
Main Text with Translation
About the author
Alphonse Daudet (1840-1897) was a French novelist and short-story writer. The Last Lesson is set in the days of the Franco-Prussian War (1870-1871) in which France was defeated by Prussia led by Bismarck. Prussia then consisted of what now are the nations of Germany, Poland and parts of Austria. In this story the French districts of Alsace and Lorraine have passed into Prussian hands. Read the story to find out what effect this had on life at school.
আলফন্স ডাউডেট (১৮৪০-১৮৯৭) এজন ফৰাচী ঔপন্যাসিক আৰু চুটিগল্পকাৰ। ফ্ৰান্স-প্ৰুছিয়ান যুদ্ধৰ দিনত (১৮৭০-১৮৭১) ফ্ৰান্সক বিছমাৰ্কৰ নেতৃত্বত প্ৰুছিয়াৰ হাতত পৰাস্ত কৰা হৈছিল। তেতিয়া প্ৰুছিয়া বৰ্তমান জাৰ্মানী, পোলেণ্ড আৰু অষ্ট্ৰিয়াৰ কিছু অংশৰে গঠিত আছিল। এই কাহিনীটোত ফ্ৰান্সৰ আলছাচ আৰু লৰেইন জিলা প্ৰুছিয়াৰ হাতলৈ গৈছে। ইয়াৰ দ্বাৰা স্কুলৰ জীৱনত কি প্ৰভাৱ পৰিল, জানিবলৈ কাহিনীটো পঢ়ক।
Notice these expressions in the text. Infer their meaning from the context
⚫ in great dread of ⚫ in unison
⚫counted on ⚫ a great bustle
⚫ thumbed at the edges ⚫ reproach ourselves with
I started for school very late that morning and was in great dread of a scolding, especially because M. Hamel had said that he would question us on participles, and I did not know the first word about them. For a moment I thought of running away and spending the day out of doors. It was so warm, so bright! The birds were chirping at the edge of the woods; and in the open field back of the sawmill the Prussian soldiers were drilling. It was all much more tempting than the rule for participles, but I had the strength to resist and hurried off to school.
সেইদিনা ৰাতিপুৱা মই স্কুললৈ যাবলৈ আৰম্ভ কৰিলোঁ আৰু বকাবকি হোৱাৰ বাবে অতিশয় ভয় খাইছিলো, বিশেষকৈ কাৰণ এম হেমেলে কৈছিল যে তেওঁ আমাক বিভক্তিৰ ওপৰত প্ৰশ্ন কৰিব, আৰু মই সেইবোৰৰ বিষয়ে প্ৰথম শব্দটো নাজানিছিলো। ক্ষন্তেক সময়ৰ বাবে মই পলাই গৈ দিনটো ঘৰৰ বাহিৰত কটাম বুলি ভাবিলোঁ। ইমান গৰম আছিল, ইমান উজ্জ্বল আছিল! হাবিৰ দাঁতিত চৰাইবোৰে চিঞৰ-বাখৰ কৰি আছিল; আৰু চেমিলটোৰ পিছফালৰ মুকলি পথাৰত প্ৰুছিয়ান সৈন্যসকলে ড্ৰিলিং কৰি আছিল। বিভক্তিৰ বাবে নিয়মতকৈ এই সকলোবোৰ বহুত বেছি প্ৰলোভনজনক আছিল যদিও প্ৰতিহত কৰাৰ শক্তি আছিল আৰু খৰখেদাকৈ স্কুললৈ ওলাই আহিলোঁ।
When I passed the town hall there was a crowd in front of the bulletin-board. For the last two years all our bad news had come from there the lost battles, the draft, the orders of the commanding officer – and I thought to myself, without stopping, “What can be the matter now?”
টাউন হলৰ কাষেৰে পাৰ হৈ গ’লে বুলেটিন-ব’ৰ্ডৰ সন্মুখত ভিৰ আছিল। যোৱা দুবছৰ ধৰি আমাৰ সকলো বেয়া খবৰ তাৰ পৰাই আহিছিল হেৰুৱা যুদ্ধ, খচৰা, কামাণ্ডিং অফিচাৰৰ আদেশ – আৰু মই মনতে ভাবিলোঁ, ৰৈ নোযোৱাকৈ, “এতিয়া কি হ’ব পাৰে?”
Then, as I hurried by as fast as I could go, the blacksmith, Wachter, who was there, with his apprentice, reading the bulletin, called after me, “Don’t go so fast, boy; you’ll get to your school in plenty of time!”
তাৰ পাছত যিমান পাৰো খৰখেদাকৈ পাৰ হৈ যোৱাৰ লগে লগে তাত থকা লোহাৰ মিস্ত্ৰী ৱাচটাৰে, নিজৰ এপ্ৰেণ্টিছৰ সৈতে, বুলেটিন পঢ়ি মোৰ পিছে পিছে মাতিলে, “ইমান বেগেৰে নাযাবা ল’ৰা; তুমি যথেষ্ট সময়ৰ পিছত তোমাৰ স্কুল পাবা!”
I thought he was making fun of me, and reached M. Hamel’s little garden all out of breath.
মই ভাবিলোঁ যে সি মোক ঠাট্টা কৰিছে, আৰু উশাহ বন্ধ হৈ এম হামেলৰ সৰু বাৰীখন পালোঁগৈ।
Usually, when school began, there was a great bustle, which could be heard out in the street, the opening and closing of desks, lessons repeated in unison, very loud, with our hands over our ears to understand better, and the teacher’s great ruler rapping on the table. But now it was all so still! I had counted on the commotion to get to my desk without being seen; but of course, that day everything had to be as quiet as Sunday morning. Through the window I saw my classmates, already in their places, and M. Hamel walking up and down with his terrible iron ruler under his arm. I had to open the door and go in before everybody. You can imagine how I blushed and how frightened I was.
সাধাৰণতে স্কুল আৰম্ভ হ’লেই এটা ডাঙৰ হুলস্থুল আছিল, যিটো ৰাস্তাত শুনা গৈছিল, ডেস্ক খোলা-বন্ধ, পাঠবোৰ একেলগে আওৰাইছিল, অতি জোৰেৰে, ভালকৈ বুজিবলৈ কাণৰ ওপৰত হাত থৈ, আৰু শিক্ষকৰ মহান শাসকে টেবুলত ৰেপ কৰিছিল। কিন্তু এতিয়া সকলোবোৰ ইমানেই নিশ্চল হৈ পৰিছিল! মই দেখা নোপোৱাকৈয়ে মোৰ ডেস্কৰ ওচৰ পাবলৈ হুলস্থুলৰ ওপৰত হিচাপ কৰিছিলোঁ; কিন্তু অৱশ্যেই সেইদিনা সকলো দেওবাৰৰ পুৱাৰ দৰেই নিস্তব্ধ হ’ব লাগিছিল। খিৰিকীৰে মই দেখিলোঁ মোৰ সহপাঠীসকলক, ইতিমধ্যে নিজৰ ঠাইতে, আৰু এম. দুৱাৰখন খুলি সকলোৰে আগত সোমাই যাব লগা হ’ল৷ মই কেনেকৈ লাজতে ৰঙা পৰিলোঁ আৰু কিমান ভয় খালোঁ আপুনি কল্পনা কৰিব পাৰে।
But nothing happened. M. Hamel saw me and said very kindly, “Go to your place quickly, little Franz. We were beginning without you.”
কিন্তু একো নহ’ল। এম হেমেলে মোক দেখি অতি সদয়ভাৱে ক’লে, “আপোনাৰ ঠাইলৈ সোনকালে যাওক, সৰু ফ্ৰান্স। আমি আপোনাৰ অবিহনে আৰম্ভণি কৰিছিলোঁ।”
I jumped over the bench and sat down at my desk. Not till then, when I had got a little over my fright, did I see that our teacher had on his beautiful green coat, his frilled shirt, and the little black silk cap, all embroidered, that he never wore except on inspection and prize days. Besides, the whole school seemed so strange and solemn. But the thing that surprised me most was to see, on the back benches that were always empty, the village people sitting quietly like ourselves; old Hauser, with his three-cornered hat, the former mayor, the former postmaster, and several others besides. Everybody looked sad; and Hauser had brought and old primer, thumbed at the edges, and he held it open on his knees with his great spectacles lying across the pages.
বেঞ্চখনৰ ওপৰেৰে জপিয়াই মোৰ ডেস্কত বহিলোঁ। তেতিয়ালৈকে যেতিয়া মই মোৰ ভয়ৰ ওপৰত অলপ ওপৰলৈ উঠিলোঁ, তেতিয়াহে দেখা নাপালোঁ যে আমাৰ শিক্ষকজনে তেওঁৰ ধুনীয়া সেউজীয়া কোটটো, তেওঁৰ ফ্ৰিলযুক্ত চাৰ্টটো আৰু সৰু ক’লা ৰেচমৰ টুপীটো পিন্ধিছিল, সকলোবোৰ এম্ব্ৰয়ডাৰী, যিটো তেওঁ পৰিদৰ্শন আৰু পুৰস্কাৰৰ দিনৰ বাহিৰে কেতিয়াও পিন্ধা নাছিল। তাৰোপৰি গোটেই স্কুলখন ইমানেই অদ্ভুত আৰু গম্ভীৰ যেন লাগিল। কিন্তু মোক আটাইতকৈ আচৰিত কৰা কথাটো হ’ল, সদায় খালী হৈ থকা পিছফালৰ বেঞ্চবোৰত, গাঁৱৰ মানুহবোৰ আমাৰ দৰে মনে মনে বহি থকা; বুঢ়া হাউজাৰ, তেওঁৰ তিনিটা চুকযুক্ত টুপী, প্ৰাক্তন মেয়ৰ, প্ৰাক্তন ডাকঘৰীয়া আৰু ইয়াৰ উপৰিও আন কেইবাজনো। সকলোকে দুখী যেন লাগিছিল; আৰু হাউজাৰে আনিছিল আৰু পুৰণি প্ৰাইমাৰ, ধাৰে ধাৰে ঠেং মাৰি, আৰু তেওঁ ইয়াক আঁঠুৰ ওপৰত মুকলি কৰি ৰাখিছিল আৰু তেওঁৰ ডাঙৰ চশমাখন পৃষ্ঠাবোৰৰ ওপৰেৰে পৰি আছিল।
While I was wondering about it all, M. Hamel mounted his chair, and, in the same grave and gentle tone which he had used to me, said, “My children, this is the last lesson I shall give you. The order has come from Berlin to teach only German in the schools of Alsace and Lorraine. The new master comes tomorrow. This is your last French lesson. I want you to be very attentive.”
মই এই সকলোবোৰ কথা ভাবি থাকোঁতে এম হামেলে নিজৰ চকীখনত উঠিল আৰু মোৰ লগত ব্যৱহাৰ কৰা একেটা গম্ভীৰ আৰু কোমল সুৰতে ক’লে, “মোৰ ল’ৰা-ছোৱালীহঁত, এইটোৱেই আপোনালোকক দিম শেষ পাঠ। বাৰ্লিনৰ পৰা আলছাচ আৰু লৰেইনৰ স্কুলত কেৱল জাৰ্মান ভাষা পঢ়োৱাৰ আদেশ আহিছে। নতুন মাষ্টৰজন কাইলৈ আহিব। এইটো আপোনাৰ শেষ ফৰাচী পাঠ। মই বিচাৰো যে আপুনি অতি মনোযোগী হওক।”
What a thunderclap these words were to me!
মোৰ বাবে এই কথাবোৰ কি যে বজ্ৰপাত আছিল!
Oh, the wretches; that was what they had put up at the town-hall!
অ’, দুখীয়াসকল; সেইটোৱেই আছিল তেওঁলোকে টাউন-হলত ৰাখিছিল!
My last French lesson! Why, I hardly knew how to write! I should never learn any more! I must stop there, then! Oh, how sorry I was for not learning my lessons, for seeking birds’ eggs, or going sliding on the Saar! My books, that had seemed such a nuisance a while ago, so heavy to carry, my grammar, and my history of the saints, were old friends now that I couldn’t give up. And M. Hamel, too; the idea that he was going away, that I should never see him again, made me forget all about his ruler and how cranky he was.
মোৰ শেষ ফৰাচী পাঠ! কিয়, লিখিবলৈ মই প্ৰায়েই নাজানিছিলো! আৰু কেতিয়াও শিকিব নালাগে! মই তেনেকৈয়ে ৰৈ যাব লাগিব, তেন্তে! অ’, মোৰ পাঠ শিকিব নোৱাৰাৰ বাবে, চৰাইৰ কণী বিচৰাৰ বাবে, বা ছাৰত পিছলি যোৱাৰ বাবে কিমান দুখ লাগিছিল! কিছুদিনৰ আগতে ইমানেই আমনিদায়ক যেন লগা মোৰ কিতাপবোৰ, কঢ়িয়াবলৈ ইমানেই গধুৰ, মোৰ ব্যাকৰণ, আৰু মোৰ সন্তসকলৰ ইতিহাস, এতিয়া পুৰণি বন্ধু হৈ পৰিছিল যে মই হাৰ মানিব নোৱাৰিলোঁ। আৰু এম হামেলকো; তেওঁ গুচি যাব, মই তেওঁক আৰু কেতিয়াও দেখা নাপাম বুলি ধাৰণাটোৱে মোক তেওঁৰ শাসক আৰু তেওঁ কিমান ক্ৰেংকি আছিল সেই সকলোবোৰ পাহৰিবলৈ বাধ্য কৰালে।
Poor man! It was in honour of this last lesson that he had put on his fine Sunday clothes, and now I understood why the old men of the village were sitting there in the back of the room. It was because they were sorry, too, that they had not gone to school more. It was their way of thanking our master for his forty years of faithful service and of showing their respect for the country that was theirs no more.
বেচেৰা! এই শেষৰ পাঠটোৰ সন্মানতহে সি দেওবাৰৰ সুন্দৰ কাপোৰ পিন্ধিছিল, এতিয়া বুজিলোঁ গাঁৱৰ বুঢ়া মানুহবোৰ কিয় কোঠাটোৰ পিছফালে বহি আছে। সিহঁতেও দুখ পোৱাৰ বাবেই সিহঁত আৰু স্কুললৈ যোৱা নাছিল। আমাৰ প্ৰভুক তেওঁৰ চল্লিশ বছৰীয়া নিষ্ঠাপূৰ্ণ সেৱাৰ বাবে ধন্যবাদ জনোৱাৰ আৰু তেওঁলোকৰ আৰু নথকা দেশখনৰ প্ৰতি তেওঁলোকৰ সন্মান দেখুওৱাৰ ধৰণ আছিল।
While I was thinking of all this, I heard my name called. It was my turn to recite. What would I not have given to be able to say that dreadful rule for the participle all through, very loud and clear, and without one mistake? But I got mixed up on the first words and stood there, holding on to my desk, my heart beating, and not daring to look up.
এই সকলোবোৰ কথা ভাবি থাকোঁতে মোৰ নামটো মাতিবলৈ শুনিলোঁ। আবৃত্তি কৰাৰ মোৰ পাল আহিল। গোটেইখিনিতে, অতি উচ্চস্বৰে আৰু স্পষ্টকৈ, আৰু এটা ভুল নোহোৱাকৈয়ে বিভক্তিটোৰ বাবে সেই ভয়ংকৰ নিয়মটো ক’ব পৰাকৈ মই কি নিদিলোঁহেঁতেন? কিন্তু প্ৰথম কথাবোৰত মিহলি হৈ ডেস্কখন ধৰি থিয় হৈ থাকিলোঁ, হৃদয়খন ধপধপাই, ওপৰলৈ চাবলৈ সাহস নকৰিলোঁ।
I heard M. Hamel say to me, “I won’t scold you, little Franz; you must feel bad enough. See how it is! Every day we have said to ourselves, ‘Bah! I’ve plenty of time. I’ll learn it tomorrow.’ And now you see where we’ve come out. Ah, that’s the great trouble with Alsace; she puts off learning till tomorrow. Now those fellows out there will have the right to say to you, ‘How is it; you pretend to be Frenchmen, and yet you can neither speak nor write your own language?’ But you are not the worst, poor little Franz. We’ve all a great deal to reproach ourselves with.”
এম. আৰু এতিয়া আপুনি দেখিছে যে আমি ক’ত ওলাইছো, সেইটোৱেই আলছাছৰ লগত শিকিবলৈ পিছুৱাই দিয়ে, এতিয়া বাহিৰৰ সেই মানুহবোৰে আপোনাক কোৱাৰ অধিকাৰ পাব, ‘কেনেকুৱা হৈছে; কিন্তু তুমি আটাইতকৈ বেয়া নহয়, দুখীয়া সৰু ফ্ৰান্স আমি সকলোৱে নিজকে বহুত তিৰস্কাৰ কৰিবলৈ পাইছো।”
“Your parents were not anxious enough to have you learn. They preferred to put you to work on a farm or at the mills, so as to have a little more money. And I? I’ve been to blame also. Have I not often sent you to water my flowers instead of learning your lessons? And when I wanted to go fishing, did I not just give you a holiday?”
“তোমাৰ মাক-দেউতাকে তুমি শিকিবলৈ যথেষ্ট উদ্বিগ্ন নাছিল। তেওঁলোকে তোমাক ফাৰ্মত বা মিলত কামত লগাই দিয়াটো পছন্দ কৰিছিল, যাতে অলপ বেছি টকা থাকে। আৰু মই? মইও দোষী হৈ আহিছো। তোমাৰ পাঠ শিকাৰ পৰিৱৰ্তে মই তোমাক প্ৰায়ে মোৰ ফুলবোৰত পানী দিবলৈ পঠোৱা নাই নেকি? আৰু যেতিয়া মই মাছ ধৰিবলৈ যাব বিচাৰিছিলো, তেতিয়া মই তোমাক কেৱল ছুটী দিয়া নাছিলোনে?”
Then, from one thing to another, M. Hamel went on to talk of the French language, saying that it was the most beautiful language in the world- the clearest, the most logical; that we must guard it among us and never forget it, because when a people are enslaved, as long as they hold fast to their language it is as if they had the key to their prison. Then he opened a grammar and read us our lesson. I was amazed to see how well I understood it. All he said seemed so easy, so easy! I think, too, that I had never listened so carefully, and that he had never explained everything with so much patience. It seemed almost as if the poor man wanted to give us all he knew before going away, and to put it all into our heads at one stroke.
তাৰ পাছত এটা কথাৰ পৰা আন এটা কথালৈ এম. যে আমি ইয়াক আমাৰ মাজত পহৰা দিব লাগিব আৰু কেতিয়াও পাহৰিব নালাগে, কাৰণ যেতিয়া কোনো জনগোষ্ঠীক দাসত্বত ৰখা হয়, তেতিয়ালৈকে তেওঁলোকে নিজৰ ভাষাত দৃঢ়তাৰে ধৰি ৰাখে তেতিয়ালৈকে এনেকুৱা হয় যেন তেওঁলোকৰ হাতত তেওঁলোকৰ কাৰাগাৰৰ চাবি আছে। তাৰ পাছত ব্যাকৰণ এখন খুলি আমাৰ পাঠটো পঢ়িলে। মই কিমান ভালকৈ বুজি পাইছিলো সেয়া দেখি মই আচৰিত হৈ পৰিলোঁ। তেওঁ কোৱা সকলোবোৰ ইমান সহজ, ইমান সহজ যেন লাগিল! মইও ভাবো যে মই কেতিয়াও ইমান মনোযোগেৰে শুনা নাছিলো, আৰু তেওঁ কেতিয়াও ইমান ধৈৰ্য্যৰে সকলো কথা বুজাই দিয়া নাছিল। প্ৰায় এনে লাগিল যেন বেচেৰাজনে আঁতৰি যোৱাৰ আগতে আমাক জনা সকলোখিনি দিব বিচাৰিছে, আৰু সকলোবোৰ আমাৰ মূৰত এটা ষ্ট্ৰ’কতে ভৰাই দিব বিচাৰিছে।
After the grammar, we had a lesson in writing. That day M. Hamel had new copies for us, written in a beautiful round hand – France, Alsace, France, Alsace. They looked like little flags floating everywhere in the school-room, hung from the rod at the top of our desks. You ought to have seen how every one set to work, and how quiet it was! The only sound was the scratching of the pens over the paper. Once some beetles flew in; but nobody paid any attention to them, not even the littlest ones, who worked right on tracing their fish-hooks, as if that was French, too. On the roof the pigeons cooed very low, and I thought to myself, “Will they make them sing in German, even the pigeons?”
ব্যাকৰণৰ পিছত আমাৰ লিখাৰ পাঠ এটা আছিল। সেইদিনা এম হামেলে আমাৰ বাবে নতুন কপি দিছিল, এখন ধুনীয়া ঘূৰণীয়া হাতেৰে লিখা – ফ্ৰান্স, আলছাচ, ফ্ৰান্স, আলছাচ। আমাৰ ডেস্কৰ ওপৰত থকা ৰডটোৰ পৰা ওলমি থকা স্কুল-ৰুমৰ সকলোতে ওপঙি থকা সৰু সৰু পতাকাবোৰৰ দৰে দেখা গৈছিল। আপুনি দেখা উচিত আছিল যে প্ৰত্যেকেই কেনেকৈ কামত লাগিল, আৰু কিমান নিস্তব্ধ হৈ পৰিল! মাথোঁ শব্দ হ’ল কাগজখনৰ ওপৰত কলমবোৰে খোঁচ মাৰি ধৰা। এবাৰ কিছুমান ভেকুলী উৰি আহিল; কিন্তু কোনেও তেওঁলোকৰ প্ৰতি কোনো গুৰুত্ব নিদিলে, আনকি সৰু সৰু ল’ৰা-ছোৱালীবোৰেও, যিসকলে তেওঁলোকৰ মাছৰ হুকবোৰ বিচাৰি উলিওৱাত সঠিকভাৱে কাম কৰিছিল, যেন সেইটোও ফৰাচী। ছাদত পাৰ চৰাইবোৰে বহুত তললৈ হুমুনিয়াহ কাঢ়িলে, আৰু মই মনতে ভাবিলোঁ, “তেওঁলোকে সিহঁতক জাৰ্মান ভাষাত গান গাবলৈ বাধ্য কৰিবনে, আনকি পাৰ চৰাইবোৰকো?”
Whenever I looked up from my writing, I saw M. Hamel sitting motionless in his chair and gazing first at one thing, then at another, as if he wanted to fix in his mind just how everything looked in that little school-room. Fancy! For forty years he had been there in the same place, with his garden outside the window and his class in front of him, just like that. Only the desks and benches had been wom smooth; the walnut-trees in the garden were taller, and the hopvine that he had planted himself twined about the windows to the roof. How it must have broken his heart to leave it all, poor man; to hear his sister moving about in the room above, packing their trunks! For they must leave the country next day.
মই যেতিয়াই মোৰ লেখাৰ পৰা ওপৰলৈ চালোঁ, তেতিয়াই এম হামেলে নিজৰ চকীখনত নিশ্চল হৈ বহি প্ৰথমে এটা কথালৈ চাই আছে, তাৰ পিছত আন এটা কথালৈ চাই আছে, যেন তেওঁ মনতে ঠিক কৰিব বিচাৰিছে যে সেই সৰু স্কুল-ৰুমটোৰ সকলোবোৰ কেনেকুৱা আছিল। ফেন্সী! চল্লিশ বছৰ ধৰি সি একে ঠাইতে আছিল, খিৰিকীৰ বাহিৰত বাৰীখন আৰু সন্মুখত ক্লাছটো, ঠিক তেনেকৈয়ে। কেৱল ডেস্ক আৰু বেঞ্চবোৰহে মহিলা মসৃণ আছিল; বাৰীখনৰ আখৰোটৰ গছবোৰ ওখ আছিল আৰু তেওঁ নিজে ৰোপণ কৰা হপভাইনবোৰ খিৰিকীবোৰৰ চাৰিওফালে ছাদলৈকে জোকাৰি গৈছিল। এই সকলোবোৰ এৰি যোৱাটোৱে নিশ্চয় তেওঁৰ হৃদয়খন ভাঙি পেলালে, দুখীয়া মানুহ; ওপৰৰ কোঠাটোত ভনীয়েকে সিহঁতৰ ট্ৰাংকবোৰ পেক কৰি ঘূৰি ফুৰা শুনিবলৈ! কাৰণ তেওঁলোকে পিছদিনা দেশ এৰি যাব লাগিব।
But he had the courage to hear every lesson to the very last. After the writing, we had a lesson in history, and then the babies chanted their ba; be, bi, bo, bu. Down there at the back of the room old Hauser had put on his spectacles and, holding his primer in both hands, spelled the letters with them. You could see that he, too, was crying; his voice trembled with emotion, and it was so funny to hear him that we all wanted to laugh and cry. Ah, how well I remember it, that last lesson!
কিন্তু তেওঁৰ প্ৰতিটো পাঠ শেষলৈকে শুনিবলৈ সাহস আছিল। লিখাৰ পিছত আমাৰ মাজত ইতিহাসৰ পাঠ এটা হ’ল, তাৰ পিছত কেঁচুৱাবোৰে নিজৰ বা জপ কৰিলে; হ, বি, বো, বু। তলত কোঠাটোৰ পিছফালে বুঢ়া হাউজাৰে চশমা পিন্ধিছিল আৰু দুয়োহাতেৰে প্ৰাইমাৰটো ধৰি আখৰবোৰৰ বানান কৰিছিল। আপুনি দেখিব পাৰিছিল যে তেওঁও কান্দিছে; তেওঁৰ মাতটো আৱেগেৰে কঁপি উঠিছিল, আৰু তেওঁক শুনি ইমানেই ধেমেলীয়া আছিল যে আমি সকলোৱে হাঁহিব আৰু কান্দিব বিচাৰিছিলো। আহ, কিমান ভালকৈ মনত আছে, সেই শেষৰ পাঠটো!
All at once the church-clock struck twelve. Then the Angelus. At the same moment the trumpets of the Prussians, returning from drill, sounded under our windows. M. Hamel stood up, very pale, in his chair. I never saw him look so tall.
একেলগে গীৰ্জাৰ ঘড়ীটোৱে বাৰ বাজিলে। তাৰ পিছত এঞ্জেলছ। সেই মুহূৰ্ততে ড্ৰিলৰ পৰা উভতি অহা প্ৰুছিয়ানসকলৰ শিঙা আমাৰ খিৰিকীৰ তলত বাজি উঠিল। এম হামেলে অতি শেঁতা হৈ চকীখনত থিয় হ’ল। ইমান ওখ দেখা মই কেতিয়াও দেখা নাছিলো।
“My friends”, said he, “I-I-” But something choked him. He could not go on.
“মোৰ বন্ধুসকল”, সি ক’লে, “মই-মই-” কিন্তু কিবা এটাই তাক শ্বাসৰুদ্ধ কৰি পেলালে। তেওঁ আগবাঢ়িব নোৱাৰিলে।
Then he turned to the blackboard, took a piece of chalk, and, bearing on with all his might, he wrote as large as he could
“Vive La France!”
তাৰ পাছত ব্লেকবৰ্ডখনৰ ফালে ঘূৰি চক এটা লৈ গোটেই শক্তিৰে সহ্য কৰি যিমান পাৰে ডাঙৰকৈ লিখিলে
“ভাইভ লা ফ্ৰান্স!”
Then he stopped and leaned his head against the wall, and, without a word, he made a gesture to us with his hand –
“School is dismissed – you may go.”
তাৰ পাছত তেওঁ ৰৈ মূৰটো বেৰত হেলান দি, একো কথা নোকোৱাকৈয়ে হাতেৰে আমাক ইংগিত দিলে –
“স্কুল ডিছমিছ কৰা হৈছে – আপুনি যাব পাৰে।”
Narrative Summary of “The Last Lesson”
The story is about a young boy named Franz, who lives in a village in Alsace, a region that had come under Prussian rule after the Franco-Prussian War. One morning, Franz was going to school very late. He was scared because his teacher, M. Hamel, had said he would ask questions on participles, and Franz was not prepared. On the way, he passed the town hall, where a crowd had gathered near the bulletin-board. For the past two years, all bad news had come from there.
When Franz reached school, he noticed something strange. Usually, there was a lot of noise in the classroom, but that day everything was silent. All the students were already in their seats. M. Hamel was wearing his best Sunday clothes, which he usually wore only on special occasions. Franz was surprised to see the village elders sitting quietly at the back of the classroom.
Then M. Hamel made an announcement: this would be their last lesson in French. An order had come from Berlin that from the next day, only German would be taught in the schools of Alsace and Lorraine. Franz was shocked. He felt sad and guilty for not learning his language properly. His books, which once felt like a burden, now seemed like old friends. He even began to feel respect and love for M. Hamel, who had served the school for forty years.
M. Hamel spoke kindly to Franz and told the class that all of them were responsible for not valuing their language. He blamed the parents, the students, and even himself. Then he told them that the French language was the most beautiful and logical in the world and they must never forget it. As long as they held on to their language, they would have the key to their freedom.
The class then had lessons in grammar, writing, and history. Everyone worked hard and listened carefully. Even the little children were serious. The classroom was filled with silence, and M. Hamel looked around with sad eyes, as if trying to remember everything.
At the end, the church clock struck twelve and the Prussian trumpets sounded. M. Hamel stood up, very pale and emotional. He could not speak, so he wrote “Vive La France!” on the blackboard. Then he made a gesture with his hand, and the class was dismissed.
“শেষ পাঠ”ৰ আখ্যানমূলক সাৰাংশ
কাহিনীটো ফ্ৰান্স নামৰ এজন সৰু ল’ৰাৰ বিষয়ে, যিয়ে ফ্ৰান্স-প্ৰুছিয়ান যুদ্ধৰ পিছত প্ৰুছিয়ান শাসনৰ অধীনলৈ অহা অঞ্চল আলছাচৰ এখন গাঁৱত বাস কৰে। এদিন ৰাতিপুৱা ফ্ৰান্স বহুত দেৰিকৈ স্কুললৈ গৈছিল। তেওঁ ভয় খাইছিল কাৰণ তেওঁৰ শিক্ষক এম হেমেলে বিভক্তিৰ ওপৰত প্ৰশ্ন কৰিব বুলি কৈছিল আৰু ফ্ৰান্স প্ৰস্তুত নাছিল। বাটত তেওঁ টাউন হলটোৰ কাষেৰে পাৰ হৈ গ’ল, য’ত বুলেটিন-ব’ৰ্ডৰ ওচৰত ভিৰ গোট খাইছিল। যোৱা দুবছৰ ধৰি সকলো বেয়া খবৰ তাৰ পৰাই আহিছিল।
ফ্ৰান্স স্কুলত উপস্থিত হোৱাৰ লগে লগে তেওঁ কিবা এটা অদ্ভুত কথা লক্ষ্য কৰিলে। সাধাৰণতে শ্ৰেণীকোঠাত বহুত হুলস্থুল হৈছিল যদিও সেইদিনা সকলো নিস্তব্ধ হৈ পৰিছিল। ইতিমধ্যে সকলো ছাত্ৰ-ছাত্ৰী নিজৰ নিজৰ আসনত বহি আছিল। এম হামেলে পিন্ধিছিল তেওঁৰ শ্ৰেষ্ঠ দেওবাৰৰ কাপোৰ, যিবোৰ তেওঁ সাধাৰণতে কেৱল বিশেষ অনুষ্ঠানতহে পিন্ধিছিল। গাঁৱৰ বয়োজ্যেষ্ঠসকলক শ্ৰেণীকোঠাৰ পিছফালে মনে মনে বহি থকা দেখি ফ্ৰান্স আচৰিত হ’ল।
তাৰ পাছত এম হামেলে ঘোষণা কৰিলে: এইটোৱেই হ’ব তেওঁলোকৰ ফৰাচী ভাষাৰ শেষ পাঠ। বাৰ্লিনৰ পৰা এটা আদেশ আহিছিল যে পিছদিনাখনৰ পৰা আলছাচ আৰু লৰেইনৰ স্কুলত কেৱল জাৰ্মান ভাষাৰ শিক্ষা দিয়া হ’ব। ফ্ৰান্স স্তম্ভিত হৈ পৰিল। নিজৰ ভাষাটো ভালদৰে শিকিব নোৱাৰাৰ বাবে তেওঁ দুখ আৰু দোষী অনুভৱ কৰিছিল। এসময়ত বোজা যেন লগা তেওঁৰ কিতাপবোৰ এতিয়া পুৰণি বন্ধু যেন লাগিল। আনকি চল্লিশ বছৰ ধৰি বিদ্যালয়খনত সেৱা আগবঢ়োৱা এম হামেলৰ প্ৰতিও তেওঁ সন্মান আৰু মৰম অনুভৱ কৰিবলৈ ধৰিলে।
এম হেমেলে ফ্ৰান্সৰ লগত সৌজন্যতাৰে কথা পাতি ক্লাছটোক ক’লে যে তেওঁলোকৰ ভাষাক মূল্য নিদিয়াৰ বাবে তেওঁলোক সকলোৱেই দায়ী। তেওঁ অভিভাৱক, ছাত্ৰ-ছাত্ৰী, আনকি নিজকেও দোষাৰোপ কৰিছিল। তাৰ পিছত তেওঁ তেওঁলোকক ক’লে যে ফৰাচী ভাষাটোৱেই পৃথিৱীৰ আটাইতকৈ সুন্দৰ আৰু যুক্তিযুক্ত আৰু তেওঁলোকে কেতিয়াও পাহৰিব নালাগে। যেতিয়ালৈকে তেওঁলোকে নিজৰ ভাষাত ধৰি ৰাখিব, তেতিয়ালৈকে তেওঁলোকৰ স্বাধীনতাৰ চাবিকাঠি থাকিব।
তাৰ পিছত ক্লাছত ব্যাকৰণ, লেখা আৰু ইতিহাসৰ পাঠ আছিল। সকলোৱে কঠোৰ পৰিশ্ৰম কৰি মন দি শুনিছিল। আনকি সৰু ল’ৰা-ছোৱালীবোৰো ছিৰিয়াছ আছিল। শ্ৰেণীকোঠাটো নিস্তব্ধতাৰে ভৰি পৰিছিল আৰু এম হামেলে দুখী চকুৰে চাৰিওফালে চালে, যেন সকলো মনত পেলাবলৈ চেষ্টা কৰি আছে।
শেষত গীৰ্জাৰ ঘড়ীটোৱে বাৰ বাজিলে আৰু প্ৰুছিয়ান শিঙা বাজি উঠিল। এম হামেলে থিয় হ’ল, অতি শেঁতা আৰু আৱেগিক। তেওঁ কথা ক’ব নোৱাৰিলে, সেয়েহে তেওঁ লিখিলে “ভাইভ লা ফ্ৰান্স!” ব্লেকবৰ্ডত। তাৰ পাছত হাতেৰে ইংগিত এটা কৰিলে, ক্লাছটো ডিছমিছ হ’ল।
- What was Franz expected to be prepared with for school that day?
Franz was expected to be prepared with participles for school that day. His teacher, M. Hamel, had said he would question the class on participles, but Franz had not learned them.
১/ সেইদিনা ফ্ৰান্সে স্কুলৰ বাবে কিহৰ সৈতে সাজু হ’ব বুলি আশা কৰা হৈছিল?
সেইদিনা স্কুলৰ বাবে ফ্ৰান্সে পাৰ্টিচিপলৰ সৈতে সাজু হ’ব বুলি আশা কৰা হৈছিল। তেওঁৰ শিক্ষক এম হেমেলে কৈছিল যে তেওঁ শ্ৰেণীটোক বিভক্তিৰ ওপৰত প্ৰশ্ন উত্থাপন কৰিব, কিন্তু ফ্ৰান্সে সেইবোৰ শিকিব পৰা নাছিল।
- What did Franz notice that was unusual about the school that day?
Franz noticed several unusual things about the school that day:
• The school was very quiet and peaceful, unlike the usual loud noise of lessons and classroom activities.
• There was no sound of desks moving, lesson recitations, or M. Hamel’s ruler on the desk.
• M. Hamel was wearing his special Sunday clothes.
• The village elders were sitting quietly at the back of the classroom, which was very uncommon.
২/ সেইদিনা স্কুলখনৰ বিষয়ে কি অস্বাভাৱিক আছিল ফ্ৰান্সে লক্ষ্য কৰিছিল?
ফ্ৰান্সে সেইদিনা স্কুলখনৰ কেইবাটাও অস্বাভাৱিক কথা লক্ষ্য কৰিলে:
- পাঠ আৰু শ্ৰেণীকোঠাৰ কাম-কাজৰ সাধাৰণ উচ্চ শব্দৰ দৰে নহয়, বিদ্যালয়খন আছিল অতি নিস্তব্ধ আৰু শান্তিপূৰ্ণ।
- ডেস্কবোৰ লৰচৰ কৰাৰ শব্দ, পাঠৰ আবৃত্তি বা ডেস্কত এম.
- এম হামেলে পিন্ধিছিল তেওঁৰ বিশেষ দেওবাৰৰ কাপোৰ।
- গাঁৱৰ বয়োজ্যেষ্ঠসকলে শ্ৰেণীকোঠাৰ পিছফালে মনে মনে বহি আছিল, যিটো বৰ অস্বাভাৱিক আছিল।
- What had been put up on the bulletin-board?
The bulletin-board had the order from Berlin which said that only German would be taught in the schools of Alsace and Lorraine from now on. This was the latest news that had upset everyone in the village.
৩/ বুলেটিন-বৰ্ডত কি ৰখা হৈছিল?
বুলেটিন ব’ৰ্ডত বাৰ্লিনৰ পৰা অহা আদেশ আছিল য’ত লিখা আছিল যে এতিয়াৰ পৰা আলছাচ আৰু লৰেইনৰ বিদ্যালয়ত কেৱল জাৰ্মান ভাষাৰ শিক্ষা দিয়া হ’ব। এই শেহতীয়া খবৰটোৱে গাঁৱৰ সকলোকে বিচলিত কৰি তুলিছিল।
- What changes did the order from Berlin cause in school that day?
The order from Berlin said that only German would be taught in the schools of Alsace and Lorraine from now on. Because of this:
• M. Hamel announced that it was the last French lesson.
• The classroom became very quiet and serious, like a Sunday morning.
• M. Hamel wore his special Sunday clothes to show respect for the last class.
• The village elders came and sat at the back of the classroom to show respect and regret.
• Everyone, including the students and villagers, listened carefully and seriously during the whole lesson.
১/ বাৰ্লিনৰ পৰা অহা আদেশে সেইদিনা স্কুলত কি পৰিৱৰ্তন আনিলে?
বাৰ্লিনৰ পৰা অহা আদেশত কোৱা হৈছিল যে এতিয়াৰ পৰা আলছাচ আৰু লৰেইনৰ স্কুলত কেৱল জাৰ্মান ভাষাৰ শিক্ষা দিয়া হ’ব। ইয়াৰ বাবেই:
- এম হামেলে ঘোষণা কৰিলে যে এইটো শেষ ফৰাচী পাঠ।
- দেওবাৰৰ ৰাতিপুৱাৰ দৰে শ্ৰেণীকোঠাটো অতি নিস্তব্ধ আৰু গুৰুতৰ হৈ পৰিল।
- এম হামেলে শেষৰ শ্ৰেণীটোৰ প্ৰতি সন্মান প্ৰকাশ কৰিবলৈ নিজৰ বিশেষ দেওবাৰৰ কাপোৰ পিন্ধিছিল।
- গাঁৱৰ বয়োজ্যেষ্ঠসকলে আহি শ্ৰেণীকোঠাৰ পিছফালে বহি সন্মান আৰু অনুশোচনা দেখুৱাইছিল।
- গোটেই পাঠটোৰ সময়ছোৱাত ছাত্ৰ-ছাত্ৰী আৰু গাঁৱৰ মানুহকে ধৰি সকলোৱে মনোযোগেৰে আৰু গুৰুত্বসহকাৰে শুনিছিল।
- How did Franz’s feelings about M. Hamel and school change?
At first, Franz did not care much about school or M. Hamel. He used to think his books were boring, and he often avoided studying. But after hearing that it was the last French lesson, his feelings changed.
• He began to feel sad and sorry for not learning his lessons properly.
• He felt guilty for wasting time in the past.
• He started to value his books, grammar, and history, which once felt like a burden.
• He felt emotional and respectful toward M. Hamel and his teaching.
• He realised that school and language were very important, and he wished he had appreciated them earlier.
২/ এম হামেল আৰু স্কুলৰ প্ৰতি ফ্ৰান্সৰ অনুভৱ কেনেকৈ সলনি হ’ল?
প্ৰথমতে ফ্ৰান্সে স্কুল বা এম হেমেলৰ প্ৰতি বিশেষ গুৰুত্ব দিয়া নাছিল। আগতে তেওঁ নিজৰ কিতাপবোৰ বিৰক্তিকৰ বুলি ভাবিছিল, আৰু প্ৰায়ে তেওঁ পঢ়া-শুনা এৰাই চলিছিল। কিন্তু সেইটোৱেই শেষ ফৰাচী পাঠ বুলি শুনাৰ পিছত তেওঁৰ অনুভৱ সলনি হ’ল।
- তেওঁৰ পাঠ সঠিকভাৱে শিকিব নোৱাৰাৰ বাবে তেওঁ দুখ আৰু দুখ অনুভৱ কৰিবলৈ ধৰিলে।
- আগতে সময় নষ্ট কৰাৰ বাবে তেওঁ নিজকে অপৰাধী অনুভৱ কৰিছিল।
- তেওঁ নিজৰ কিতাপ, ব্যাকৰণ আৰু ইতিহাসক মূল্য দিবলৈ আৰম্ভ কৰিলে, যিবোৰ এসময়ত বোজা যেন লাগিছিল।
- এম হামেল আৰু তেওঁৰ শিক্ষাদানৰ প্ৰতি তেওঁ আৱেগিক আৰু সন্মান অনুভৱ কৰিছিল।
- তেওঁ উপলব্ধি কৰিছিল যে স্কুল আৰু ভাষা অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ, আৰু তেওঁ ইচ্ছা কৰিছিল যে তেওঁ আগতেই সেইবোৰৰ শলাগ ল’লেহেঁতেন।
- The people in this story suddenly realise how precious their language is to them. What shows you this? Why does this happen?
The people in the story realise that their French language is very precious when they hear that it will no longer be taught in schools. The order from Berlin said that only German would be taught in Alsace and Lorraine.
This news made everyone sad and serious. The villagers, like old Hauser and the former mayor, came to school and sat at the back, showing respect and regret. They brought their old French books and tried to read along, even though they were old men. This shows they wanted to honour their language and their teacher, M. Hamel.
Franz also felt sorry for not learning French properly. He started to see his books as old friends. M. Hamel said that French was the most beautiful language in the world, and that when people are enslaved, their language is like a key to freedom.
All these things show that the people understood the value of their language only when they were about to lose it.
১/ এই কাহিনীৰ মানুহবোৰে হঠাৎ উপলব্ধি কৰে যে তেওঁলোকৰ ভাষা তেওঁলোকৰ বাবে কিমান মূল্যৱান। কিহে আপোনাক এইটো দেখুৱাইছে? কিয় এনেকুৱা হয়?
কাহিনীটোৰ মানুহবোৰে উপলব্ধি কৰে যে তেওঁলোকৰ ফৰাচী ভাষাটো আৰু স্কুলত পঢ়োৱা নহ’ব বুলি শুনিলেই তেওঁলোকৰ ফৰাচী ভাষাটো অতি মূল্যৱান। বাৰ্লিনৰ পৰা অহা আদেশত কোৱা হৈছিল যে আলছাচ আৰু লৰেইনত কেৱল জাৰ্মান ভাষাৰ শিক্ষা দিয়া হ’ব।
এই খবৰটোৱে সকলোকে দুখী আৰু গুৰুতৰ কৰি তুলিছিল। বুঢ়া হাউজাৰ আৰু প্ৰাক্তন মেয়ৰৰ দৰে গাঁৱৰ মানুহবোৰেও স্কুললৈ আহি পিছফালে বহি সন্মান আৰু অনুশোচনা দেখুৱাইছিল। পুৰণি ফৰাচী কিতাপবোৰ আনি বুঢ়া মানুহ হ’লেও লগত পঢ়িবলৈ চেষ্টা কৰিলে। ইয়াৰ পৰা দেখা যায় যে তেওঁলোকে নিজৰ ভাষা আৰু তেওঁলোকৰ শিক্ষক এম হামেলক সন্মান কৰিব বিচাৰিছিল।
ফ্ৰান্সেও ফৰাচী সঠিকভাৱে শিকিব নোৱাৰাৰ বাবে দুখ অনুভৱ কৰিছিল। তেওঁ নিজৰ কিতাপবোৰক পুৰণি বন্ধু বুলি চাবলৈ ধৰিলে। এম.
এই সকলোবোৰ কথাই দেখুৱাইছে যে ৰাইজে নিজৰ ভাষাটো হেৰুৱাবলৈ ওলোৱাৰ সময়তহে নিজৰ ভাষাৰ মূল্য বুজি পাইছিল।
- Franz thinks, “Will they make them sing in German, even the pigeons?” What could this mean? (There could be more than one answer.)
This line shows how deeply Franz felt the pain of losing his language. When he thinks about even the pigeons being forced to sing in German, he means:
• He is afraid that everything French will be taken away, not just from people, but even from nature.
• It shows his anger and sadness, that even something as free as a bird might not be allowed to stay French.
• It may also mean that he feels helpless, like his whole world is changing, and he can do nothing to stop it.
• It is a way of saying that language is part of life itself, and now even that is being controlled.
২/ ফ্ৰান্সে ভাবে, “তেওঁলোকে তেওঁলোকক জাৰ্মান ভাষাত গান গাবলৈ বাধ্য কৰাবনে, আনকি পাৰ চৰাইকো?” ইয়াৰ অৰ্থ কি হ’ব পাৰে? (এটাতকৈ অধিক উত্তৰ থাকিব পাৰে।)
এই শাৰীটোৱে দেখুৱাইছে যে ফ্ৰান্সে নিজৰ ভাষা হেৰুৱাৰ যন্ত্ৰণা কিমান গভীৰভাৱে অনুভৱ কৰিছিল। আনকি পাৰ চৰাইবোৰকো জাৰ্মান ভাষাত গান গাবলৈ বাধ্য হোৱাৰ কথা ভাবিলে তেওঁ বুজাব বিচাৰিছে:
- তেওঁৰ ভয় যে ফৰাচী সকলো বস্তু কাঢ়ি লোৱা হ’ব, কেৱল মানুহৰ পৰাই নহয়, আনকি প্ৰকৃতিৰ পৰাও।
- ই তেওঁৰ খং আৰু দুখ দেখুৱাইছে, যে চৰাইৰ দৰে মুক্ত কিবা এটাও হয়তো ফৰাচী হৈ থাকিবলৈ দিয়া নহ’ব।
- ইয়াৰ অৰ্থ এইটোও হ’ব পাৰে যে তেওঁ নিজকে অসহায় অনুভৱ কৰে, যেন তেওঁৰ সমগ্ৰ পৃথিৱীখন সলনি হৈ আছে, আৰু তেওঁ ইয়াক ৰোধ কৰিবলৈ একো কৰিব নোৱাৰে।
- ভাষা জীৱনৰেই অংশ বুলি কোৱাৰ এটা ধৰণ, আৰু এতিয়া সেইটোও নিয়ন্ত্ৰণ কৰা হৈছে।
- “When a people are enslaved, as long as they hold fast to their language it is as if they had the key to their prison.”
Yes, there are many examples in history where conquerors tried to take away people’s language, or force a new one on them. Here are a few:
• In India, during British rule, English slowly took over schools and official work. Many Indians were made to feel that their own languages were not modern or useful.
• In Ireland, the British discouraged the use of the Irish (Gaelic) language. Schools were forced to teach in English, and Irish became rare.
• In Africa, many countries lost their native languages during European colonisation, and now mostly use English, French, or Portuguese.
• Even in Tibet, Chinese is often used in schools and public life instead of the Tibetan language.
In all these cases, the goal was to make people forget their own culture and identity. But many groups fought back by keeping their language alive at home, in prayer, and in secret schools. Language became a form of resistance.
১/ “যেতিয়া কোনো জনগোষ্ঠীক দাসত্বত ৰখা হয়, যেতিয়ালৈকে তেওঁলোকে নিজৰ ভাষাত দৃঢ়তাৰে ধৰি ৰাখে তেতিয়ালৈকে এনে লাগে যেন তেওঁলোকৰ হাতত তেওঁলোকৰ কাৰাগাৰৰ চাবি আছে।”
হয়, ইতিহাসত এনে বহু উদাহৰণ আছে য’ত বিজয়ীয়ে মানুহৰ ভাষা কাঢ়ি নিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল, বা তেওঁলোকৰ ওপৰত নতুন ভাষা এটা জোৰকৈ ল’বলৈ চেষ্টা কৰিছিল। ইয়াত কেইটামান আছে:
- ভাৰতত ব্ৰিটিছ শাসনৰ সময়ত ইংৰাজীয়ে লাহে লাহে স্কুল আৰু চৰকাৰী কামৰ দখললৈ লৈছিল। বহু ভাৰতীয়ক নিজৰ ভাষা আধুনিক বা উপযোগী নহয় বুলি অনুভৱ কৰাইছিল।
- আয়াৰলেণ্ডত ব্ৰিটিছে আইৰিছ (গেলিক) ভাষাৰ ব্যৱহাৰক নিৰুৎসাহিত কৰিছিল। স্কুলত ইংৰাজী ভাষাত পঢ়ুৱাবলৈ বাধ্য হ’ল আৰু আইৰিছ ভাষা বিৰল হৈ পৰিল।
- আফ্ৰিকাত ইউৰোপীয় উপনিবেশিকৰণৰ সময়ত বহু দেশে নিজৰ মাতৃভাষা হেৰুৱাই পেলাইছিল, আৰু এতিয়া বেছিভাগেই ইংৰাজী, ফৰাচী বা পৰ্তুগীজ ভাষা ব্যৱহাৰ কৰে।
- আনকি তিব্বততো তিব্বত ভাষাৰ পৰিৱৰ্তে বিদ্যালয় আৰু জনজীৱনত প্ৰায়ে চীনা ভাষা ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
এই সকলোবোৰ ক্ষেত্ৰতে লক্ষ্য আছিল মানুহে নিজৰ সংস্কৃতি আৰু পৰিচয় পাহৰি যোৱা। কিন্তু বহু গোটে ঘৰত, প্ৰাৰ্থনাত, গোপন বিদ্যালয়ত নিজৰ ভাষা জীয়াই ৰাখি প্ৰতিশোধ ল’লে। ভাষা হৈ পৰিল এক প্ৰকাৰৰ প্ৰতিৰোধ।
- What happens to a linguistic minority in a state? How do you think they can keep their language alive?
When a linguistic minority lives in a different state, their language may not be used in schools, public signs, or government offices. Slowly, the next generation might start using the majority language more, and forget their mother tongue.
For example:
• Punjabis in Bangalore may speak Kannada or English in school but forget Punjabi.
• Tamilians in Mumbai may slowly use more Marathi or Hindi.
• Kannadigas in Delhi may speak only Hindi or English outside home.
• Gujaratis in Kolkata may stop using Gujarati in daily life.
But there are ways to keep a language alive:
• Speak it at home regularly.
• Celebrate festivals, music, stories, and traditions in that language.
• Join language clubs or cultural groups in their city.
• Encourage children to read and write in their mother tongue.
• Create community events, classes, and online content.
Language survives when people use it with love and pride, not just in books but in daily life.
২) ৰাজ্য এখনত ভাষিক সংখ্যালঘুৰ কি হয়? তেওঁলোকে নিজৰ ভাষাটোক কেনেকৈ জীয়াই ৰাখিব পাৰে বুলি আপুনি ভাবে?
যেতিয়া কোনো ভাষিক সংখ্যালঘুৱে বেলেগ ৰাজ্যত বাস কৰে, তেতিয়া তেওঁলোকৰ ভাষা বিদ্যালয়, ৰাজহুৱা চিন বা চৰকাৰী কাৰ্যালয়ত ব্যৱহাৰ নহ’বও পাৰে। লাহে লাহে পৰৱৰ্তী প্ৰজন্মই হয়তো সংখ্যাগৰিষ্ঠ ভাষাটো অধিক ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিব, আৰু নিজৰ মাতৃভাষা পাহৰি যাব।
উদাহৰণ স্বৰূপে:
- বাংগালুৰুৰ পাঞ্জাবীসকলে স্কুলত কানাড়া বা ইংৰাজী ক’ব পাৰে কিন্তু পাঞ্জাবী পাহৰি যায়।
- মুম্বাইৰ তামিলিয়ানসকলে লাহে লাহে মাৰাঠী বা হিন্দী অধিক ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰে।
- দিল্লীৰ কানাড়ীসকলে ঘৰৰ বাহিৰত কেৱল হিন্দী বা ইংৰাজী ক’ব পাৰে।
- কলকাতাৰ গুজৰাটীসকলে দৈনন্দিন জীৱনত গুজৰাটী ব্যৱহাৰ বন্ধ কৰিব পাৰে।
কিন্তু ভাষা এটা জীয়াই ৰখাৰ উপায় আছে: - ঘৰতে নিয়মিতভাৱে কওক।
- সেই ভাষাত উৎসৱ, সংগীত, কাহিনী, পৰম্পৰা উদযাপন কৰা।
- তেওঁলোকৰ চহৰৰ ভাষা ক্লাব বা সাংস্কৃতিক গোটত যোগদান কৰক।
- শিশুসকলক মাতৃভাষাত পঢ়া-শুনা কৰিবলৈ উৎসাহিত কৰা।
- সম্প্ৰদায়ৰ অনুষ্ঠান, শ্ৰেণী, আৰু অনলাইন বিষয়বস্তু সৃষ্টি কৰা।
ভাষা জীয়াই থাকে যেতিয়া মানুহে ইয়াক কেৱল কিতাপত নহয় দৈনন্দিন জীৱনত মৰম আৰু গৌৰৱেৰে ব্যৱহাৰ কৰে।
- Is it possible to carry pride in one’s language too far? Do you know what ‘linguistic chauvinism’ means?
Yes, it is possible to carry pride in one’s language too far. This is called linguistic chauvinism. It means thinking your language is better than others, and looking down on people who speak a different one.
This can cause:
• Division and hatred between communities.
• Discrimination in jobs, schools, and public life.
• Violence or protests, as we’ve seen in some language movements.
For example:
• Forcing people to speak only one language in a state.
• Refusing to give support to minority languages.
• Making fun of someone’s accent or grammar.
It is good to have pride in your mother tongue, but not at the cost of respecting other languages. India is a land of many languages, and each one adds beauty and value to our culture.
৩/ নিজৰ ভাষাৰ গৌৰৱ বহু দূৰলৈ লৈ যোৱা সম্ভৱনে? ‘ভাষিক শোষণবাদ’ৰ অৰ্থ কি জানেনে?
হয়, নিজৰ ভাষাৰ গৌৰৱ বহু দূৰলৈ লৈ যোৱাটো সম্ভৱ৷ ইয়াক ভাষিক শোষণবাদ বুলি কোৱা হয়। ইয়াৰ অৰ্থ হ’ল আপোনাৰ ভাষাটো আনতকৈ ভাল বুলি ভবা, আৰু বেলেগ ভাষা কোৱা মানুহক হেয়জ্ঞান কৰা।
ইয়াৰ ফলত হব পাৰে:
- সম্প্ৰদায়ৰ মাজত বিভাজন আৰু ঘৃণা।
- চাকৰি, বিদ্যালয়, আৰু জনজীৱনত বৈষম্য।
- হিংসা বা প্ৰতিবাদ, যিদৰে আমি কিছুমান ভাষা আন্দোলনত দেখিছো।
উদাহৰণ স্বৰূপে: - ৰাজ্য এখনত মানুহক মাত্ৰ এটা ভাষা ক’বলৈ বাধ্য কৰা।
- সংখ্যালঘু ভাষাক সমৰ্থন দিবলৈ অস্বীকাৰ কৰা।
- কাৰোবাৰ উচ্চাৰণ বা ব্যাকৰণক উপহাস কৰা।
নিজৰ মাতৃভাষাৰ প্ৰতি গৌৰৱ কৰাটো ভাল, কিন্তু আন ভাষাক সন্মান কৰাৰ মূল্যত নহয়। ভাৰত বহু ভাষাৰ দেশ, আৰু প্ৰত্যেকেই আমাৰ সংস্কৃতিত সৌন্দৰ্য্য আৰু মূল্য সংযোজন কৰে।
MCQs – The Last Lesson
- Who is the narrator of the story?
A) M. Hamel B) Old Hauser C) Franz ✔ D) Wachter - What subject was Franz supposed to prepare for?
A) History B) Grammar C) Writing D) Participles ✔ - Why was Franz afraid to go to school that day?
A) He was late B) He had not done his homework ✔ C) He was sick D) He lost his book - What sound was missing in school that day?
A) Pigeons cooing B) School bell C) Bustle and noise of the classroom ✔ D) Marching - What surprised Franz about the classroom?
A) Everyone was singing B) Students were fighting
C) The teacher was absent D) It was very quiet ✔ - What special clothes was M. Hamel wearing?
A) Soldier’s uniform B) Sunday clothes ✔ C) Black robe D) Traditional dress - Who came and sat at the back benches?
A) German officers B) Police C) Village elders ✔ D) Students’ parents - Why were the villagers present in the classroom?
A) To check attendance B) To protest C) To honour M. Hamel ✔ D) To complain - What was written on the new writing copies?
A) God bless France B) Long Live M. Hamel C) France, Alsace ✔ D) Save French - What made Franz realise the value of French?
A) M. Hamel’s clothes B) Pigeons C) Order from Berlin ✔ D) New books - What was the news on the bulletin-board?
A) Exam date B) School holiday
C) Prussian soldiers coming D) Only German will be taught ✔ - What did Franz compare his books to, after the announcement?
A) Useless things B) Heavy stones C) Old friends ✔ D) Toys - What did M. Hamel say about French language?
A) It is difficult B) It is boring
C) It is the most beautiful and logical ✔ D) It should be replaced - What did M. Hamel say is like a key to the prison?
A) Discipline B) Language ✔ C) Education D) Honesty - What was the sound heard on the roof?
A) Soldiers B) Pigeons cooing ✔ C) Rainfall D) Bells - How long had M. Hamel been teaching?
A) 30 years B) 25 years C) 40 years ✔ D) 50 years - What was the final thing M. Hamel wrote on the board?
A) Learn French B) France forever C) Vive La France! ✔ D) Goodbye - What did M. Hamel do after writing on the board?
A) Left the class B) Shouted loudly
C) Leaned against the wall and dismissed class ✔ D) Gave homework - What time did the class end?
A) 10 AM B) Noon ✔ C) 5 PM D) Midnight - What sound came from outside at the end?
A) Church bell B) Birdsong
C) German trumpets returning from drill ✔ D) Crying - What emotion did Franz feel during the lesson?
A) Anger B) Boredom
C) Regret and sadness ✔ D) Confusion - What did old Hauser bring with him?
A) Notebook B) Flag C) Old primer ✔ D) Newspaper - What did the villagers regret?
A) Not becoming teachers B) Not learning French earlier ✔ C) Not speaking German D) Not going to war - What did M. Hamel blame himself for?
A) Teaching wrongly B) Being strict
C) Giving holidays and sending students to water flowers ✔ D) Not giving homework - What was the rule M. Hamel wanted Franz to recite?
A) Noun rule B) Verb rule
C) Rule for participles ✔ D) Article rule - What was Franz’s reaction when his name was called?
A) He laughed B) He cried C) He got confused and stood silent ✔ D) He ran out - What was the only sound in the class during writing lesson?
A) Clapping B) Whispering
C) Scratching of pens on paper ✔ D) Footsteps - What did the little children chant in the end?
A) Alphabet – ba, be, bi, bo, bu ✔ B) French slogans
C) Prayers D) Names of teachers - What did Franz feel about M. Hamel’s ruler now?
A) Still afraid B) Wanted to break it
C) Forgot all fear and respected him ✔ D) Thought he was cruel - What message does the story give?
A) Don’t be late for school B) French is better than German
C) Language and identity must be respected and preserved ✔ D) Teachers are boring
- Why was Franz afraid to go to school that day?
He had not prepared for the lesson on participles. - What did Franz see at the town hall on his way to school?
He saw a crowd gathered near the bulletin-board. - What unusual thing did Franz notice when he entered the school?
He noticed that the classroom was very quiet and serious. - What was written on the new writing copies given by M. Hamel?
France, Alsace - Who were sitting at the back benches in the classroom that day?
The village elders like old Hauser and others. - What important news did M. Hamel share with the class?
He said it was their last French lesson and German would be taught from the next day. - How did Franz feel when he heard it was the last French lesson?
He felt sad and guilty for not learning his language properly. - How long had M. Hamel served as a teacher in the school?
He had served for forty years. - What did M. Hamel say about the French language?
He said it was the most beautiful and logical language in the world. - What did M. Hamel write on the blackboard at the end of the lesson?
Vive La France!
- What was Franz tempted to do instead of going to school?
Franz thought of running away and spending the day outside. It was warm and bright, and he felt it was better to play than study participles.
১/ ফ্ৰান্সে স্কুললৈ যোৱাৰ পৰিৱৰ্তে কি কৰিবলৈ প্ৰলোভিত হৈছিল?
ফ্ৰান্সে পলাই গৈ দিনটো বাহিৰত কটাবলৈ ভাবিলে। উষ্ণ আৰু উজ্জ্বল আছিল, আৰু তেওঁ অনুভৱ কৰিছিল যে বিভক্তি অধ্যয়ন কৰাতকৈ খেলাটোৱেই ভাল। - How did Wachter, the blacksmith, react when he saw Franz rushing to school?
Wachter jokingly told Franz not to hurry because he would still reach school in time. Franz thought he was making fun of him.
২/ ফ্ৰান্সক স্কুললৈ লৰালৰিকৈ যোৱা দেখি লোহাৰ মিস্ত্ৰী ৱাচটাৰে কেনে প্ৰতিক্ৰিয়া প্ৰকাশ কৰিছিল?
ৱাচটাৰে ধেমালিতে ফ্ৰান্সক ক’লে যে খৰখেদা নকৰিব কাৰণ তেওঁ তেতিয়াও সময়ত স্কুলত উপস্থিত হ’ব। ফ্ৰান্সে ভাবিছিল যে সি তাক ঠাট্টা কৰিছে। - Why was the schoolroom unusually quiet that day?
The school was quiet because it was the last French lesson. Everyone was serious, and there was no usual noise or movement.
৩/ সেইদিনা স্কুলৰ কোঠাটো কিয় অস্বাভাৱিকভাৱে নিস্তব্ধ আছিল?
স্কুলখন নিস্তব্ধ আছিল কাৰণ সেইটোৱেই আছিল শেষ ফৰাচী পাঠ। সকলোৱে ছিৰিয়াছ আছিল, সাধাৰণ কোলাহল বা গতিবিধি নাছিল। - What role did the villagers play in the last lesson?
The villagers came and sat at the back benches to show respect for M. Hamel and regret for not learning French when they had the chance.
৪/ শেষৰ পাঠটোত গাঁৱৰ মানুহে কি ভূমিকা পালন কৰিছিল?
গাঁৱৰ মানুহবোৰে আহি পিছৰ বেঞ্চবোৰত বহি এম হামেলৰ প্ৰতি সন্মান দেখুৱাইছিল আৰু সুযোগ পালেই ফৰাচী শিকিব নোৱাৰাৰ বাবে অনুশোচনা কৰিছিল। - Why did M. Hamel wear his Sunday clothes on that day?
He wore his Sunday clothes as a mark of honour for the last lesson he would teach. It was a very special and emotional day for him.
৫/ সেইদিনা এম হামেলে কিয় দেওবাৰৰ কাপোৰ পিন্ধিছিল?
তেওঁ শিকাবলগীয়া শেষ পাঠটোৰ বাবে সন্মানৰ চিন হিচাপে দেওবাৰৰ কাপোৰ পিন্ধিছিল। তেওঁৰ বাবে সেই দিনটো আছিল অতি বিশেষ আৰু আৱেগিক। - What did M. Hamel say about the French language?
He said French was the most beautiful, clear, and logical language. He told them to keep it safe, even in difficult times.
৬/ ফৰাচী ভাষাৰ বিষয়ে এম হামেলে কি কৈছিল?
তেওঁ কয় যে ফৰাচী ভাষা আটাইতকৈ ধুনীয়া, স্পষ্ট আৰু যুক্তিসংগত ভাষা। কঠিন সময়তো সুৰক্ষিত ৰাখিবলৈ ক’লে। - Why did Franz feel ashamed during the lesson?
He felt ashamed because he could not answer the question on participles. He regretted not taking his studies seriously.
৭) পাঠৰ সময়ত ফ্ৰান্সে কিয় লাজ অনুভৱ কৰিছিল?
বিভক্তিৰ ওপৰত প্ৰশ্নৰ উত্তৰ দিব নোৱাৰাৰ বাবে তেওঁৰ লাজ লাগিল। পঢ়া-শুনাক গুৰুত্বসহকাৰে নোলোৱাৰ বাবে তেওঁ অনুশোচনা কৰিছিল। - What mistake did M. Hamel admit to?
M. Hamel admitted that he had sometimes given holidays and sent students to water flowers or go fishing instead of teaching them.
৮/ এম হামেলে কি ভুল স্বীকাৰ কৰিছিল?
এম হামেলে স্বীকাৰ কৰিছিল যে তেওঁ কেতিয়াবা ছুটী দিছিল আৰু ছাত্ৰ-ছাত্ৰীক পঢ়োৱাৰ পৰিৱৰ্তে ফুলৰ পানী দিবলৈ বা মাছ মাৰিবলৈ পঠিয়াইছিল। - What did Franz see when he looked at M. Hamel during the lesson?
Franz saw M. Hamel sitting still, looking at everything in the classroom, trying to remember how it looked for the last time.
৯) পাঠৰ সময়ত এম হেমেলক চাই ফ্ৰান্সে কি দেখিলে?
ফ্ৰান্সে দেখিলে যে এম হেমেলক থিয় হৈ বহি আছে, শ্ৰেণীকোঠাৰ সকলো বস্তু চাই আছে, শেষবাৰৰ বাবে কেনেকুৱা আছিল মনত পেলাবলৈ চেষ্টা কৰি আছে। - What does “Vive La France!” written on the blackboard mean?
It means “Long live France!” M. Hamel wrote it at the end to show his love for his country and language.
১০) “ভাইভ লা ফ্ৰান্স!” ব্লেকবৰ্ডত লিখা মানে?
ইয়াৰ অৰ্থ হৈছে “ফ্ৰান্স জীয়াই থাকক!” এম হামেলে নিজৰ দেশ আৰু ভাষাৰ প্ৰতি থকা প্ৰেম দেখুৱাবলৈ শেষত লিখিছিল।
- Describe the changes in the school atmosphere on the day of the last lesson.
The school was completely quiet and serious that day. There was no usual noise of desks, lessons, or M. Hamel’s ruler. M. Hamel wore his Sunday clothes, and the villagers came to show respect. It felt like a special occasion, more like a farewell than a normal school day. The atmosphere was full of sadness and emotion.
১) শেষৰ পাঠৰ দিনটোত বিদ্যালয়ৰ পৰিৱেশৰ পৰিৱৰ্তনৰ বৰ্ণনা কৰা।
স্কুলখন সেইদিনা সম্পূৰ্ণ নিস্তব্ধ আৰু চিৰিয়াছ আছিল। ডেস্ক, পাঠ বা এম হামেলৰ শাসকৰ কোনো সাধাৰণ শব্দ নাছিল। এম হামেলে নিজৰ দেওবাৰৰ কাপোৰ পিন্ধিলে, আৰু গাঁৱৰ মানুহে সন্মান দেখুৱাবলৈ আহিল। এটা বিশেষ অনুষ্ঠান যেন লাগিল, সাধাৰণ স্কুলৰ দিনতকৈ বিদায়ৰ দৰেই। পৰিবেশটো বিষাদ আৰু আৱেগেৰে ভৰি পৰিছিল। - How did Franz’s attitude towards school and M. Hamel change during the story?
At the beginning, Franz didn’t care much about school or his lessons. He even thought of skipping class. But when he learned it was the last French lesson, he felt deep regret. He started to respect M. Hamel and his teaching. He also began to feel proud of the French language and sad for not learning it earlier.
২/ কাহিনীৰ সময়ত স্কুল আৰু এম হেমেলৰ প্ৰতি ফ্ৰান্সৰ মনোভাৱ কেনেকৈ সলনি হৈছিল?
আৰম্ভণিতে ফ্ৰান্সে স্কুল বা পাঠৰ প্ৰতি বিশেষ গুৰুত্ব দিয়া নাছিল। আনকি ক্লাছ এৰি দিয়াৰ কথাও ভাবিছিল। কিন্তু যেতিয়া গম পালে যে এইটো শেষ ফৰাচী পাঠ, তেতিয়া তেওঁৰ গভীৰ অনুশোচনা হ’ল। এম হামেল আৰু তেওঁৰ শিক্ষাদানক তেওঁ সন্মান কৰিবলৈ ধৰিলে। ফৰাচী ভাষাটোক লৈও তেওঁ গৌৰৱ অনুভৱ কৰিবলৈ ধৰিলে আৰু আগতে শিকিব নোৱাৰাৰ বাবে দুখী হ’বলৈ ধৰিলে। - What message does the story give about language and identity?
The story shows that language is a part of one’s identity and culture. Losing a language feels like losing a part of oneself. When the people of Alsace were forced to stop learning French, they realised how valuable it was. M. Hamel says that holding on to your language is like having the key to your freedom, even when you are ruled by others.
৩/ ভাষা আৰু পৰিচয়ৰ বিষয়ে কাহিনীটোৱে কি বাৰ্তা দিয়ে?
কাহিনীটোৱে দেখুৱাইছে যে ভাষা মানুহৰ পৰিচয় আৰু সংস্কৃতিৰ এক অংশ। ভাষা এটা হেৰুৱালে নিজৰ এটা অংশ হেৰুৱাৰ দৰে অনুভৱ হয়। যেতিয়া আলছাচৰ মানুহে ফৰাচী শিকিবলৈ বন্ধ কৰিবলৈ বাধ্য হ’ল, তেতিয়া তেওঁলোকে উপলব্ধি কৰিলে যে ই কিমান মূল্যৱান। এম হামেলে কয় যে নিজৰ ভাষাক ধৰি ৰখাটো নিজৰ স্বাধীনতাৰ চাবিকাঠি থকাৰ দৰেই, আনকি আনৰ শাসনত থাকিলেও। - Why did the villagers attend the last lesson, and what does their presence signify?
The villagers, like old Hauser and the former mayor, came to the classroom to show respect to M. Hamel and the French language. Their presence showed that they regretted not learning French earlier. It also symbolised unity and love for their culture, at a time when they were losing their rights.
৪/ গাঁৱৰ মানুহে শেষৰ পাঠটোত কিয় উপস্থিত আছিল আৰু তেওঁলোকৰ উপস্থিতিয়ে কি বুজায়?
বুঢ়া হাউজাৰ আৰু প্ৰাক্তন মেয়ৰৰ দৰে গাঁৱৰ মানুহবোৰেও এম হামেল আৰু ফৰাচী ভাষাৰ প্ৰতি সন্মান প্ৰদৰ্শন কৰিবলৈ শ্ৰেণীকোঠালৈ আহিছিল। তেওঁলোকৰ উপস্থিতিয়ে দেখুৱাইছিল যে তেওঁলোকে আগতে ফৰাচী শিকিব নোৱাৰাৰ বাবে অনুশোচনা কৰিছিল। ইয়াৰ উপৰিও ই তেওঁলোকৰ সংস্কৃতিৰ প্ৰতি ঐক্য আৰু প্ৰেমৰ প্ৰতীক আছিল, যি সময়ত তেওঁলোকে নিজৰ অধিকাৰ হেৰুৱাইছিল। - Explain the symbolic meaning of the pigeons in the story.
The pigeons cooing softly on the roof symbolised freedom. When Franz wondered if the Germans would make the pigeons sing in German too, it showed his fear that even nature would be forced to change. It also showed his deep pain and helplessness about losing his language and freedom.
৫) কাহিনীটোত কপৌবোৰৰ প্ৰতীকী অৰ্থ বুজাই দিয়া।
ছাদত কোমলকৈ হুমুনিয়াহ কাঢ়ি থকা পাৰ চৰাইবোৰে স্বাধীনতাৰ প্ৰতীক আছিল। যেতিয়া ফ্ৰান্সে ভাবিছিল যে জাৰ্মানসকলেও পাৰ চৰাইবোৰক জাৰ্মান ভাষাত গান গাবলৈ বাধ্য কৰাব নেকি, তেতিয়া তেওঁৰ ভয় দেখুৱাইছিল যে প্ৰকৃতিয়েও সলনি হ’বলৈ বাধ্য হ’ব। ইয়াৰ দ্বাৰা তেওঁৰ ভাষা আৰু স্বাধীনতা হেৰুৱাৰ গভীৰ যন্ত্ৰণা আৰু অসহায়তাও প্ৰকাশ পাইছিল। - What role does M. Hamel play in the story, and how is he portrayed?
M. Hamel is portrayed as a strict but deeply dedicated teacher. He serves the school for forty years and truly loves the French language. On the last day, he is kind, emotional, and serious. He blames himself and others for taking language lightly. He becomes a symbol of discipline, patriotism, and selfless service.
৬) কাহিনীটোত এম হামেলে কি ভূমিকা পালন কৰিছে, আৰু তেওঁক কেনেকৈ চিত্ৰিত কৰা হৈছে?
এম হামেলক কঠোৰ কিন্তু গভীৰভাৱে নিষ্ঠাবান শিক্ষক হিচাপে চিত্ৰিত কৰা হৈছে। তেওঁ চল্লিশ বছৰ ধৰি বিদ্যালয়খনৰ সেৱা আগবঢ়াইছে আৰু ফৰাচী ভাষাক সঁচাকৈয়ে ভাল পায়। শেষৰ দিনটোত তেওঁ দয়ালু, আৱেগিক আৰু গুৰুতৰ। ভাষাক সহজভাৱে লোৱাৰ বাবে তেওঁ নিজকে আৰু আনক দোষাৰোপ কৰে। অনুশাসন, দেশপ্ৰেম, নিস্বাৰ্থ সেৱাৰ প্ৰতীক হৈ পৰে। - How is the order from Berlin a turning point in the story?
The order from Berlin changes everything. It ends the teaching of French in Alsace schools and brings a deep shock to the students and villagers. This order makes everyone realise the importance of their language. It brings seriousness, regret, and emotional awareness that was missing before.
৭/ বাৰ্লিনৰ পৰা অহা অৰ্ডাৰটো কাহিনীটোৰ এটা টাৰ্নিং পইণ্ট কেনেকৈ?
বাৰ্লিনৰ পৰা অহা অৰ্ডাৰে সকলো সলনি কৰি পেলায়। ই আলছাচৰ বিদ্যালয়ত ফৰাচী ভাষাৰ পাঠদানৰ অন্ত পেলায় আৰু ছাত্ৰ-ছাত্ৰী আৰু গাঁৱৰ লোকসকলৰ বাবে গভীৰ শ্বক কঢ়িয়াই আনে। এই ক্ৰমত সকলোৱে নিজৰ ভাষাৰ গুৰুত্ব উপলব্ধি কৰে। ই গুৰুত্ব, অনুশোচনা আৰু আৱেগিক সচেতনতা আনে যিটো আগতে নোহোৱা হৈছিল। - Describe the writing lesson and its importance in the story.
During the writing lesson, M. Hamel gave beautiful copies with “France, Alsace” written on them. Everyone wrote silently and seriously. Even the smallest children traced their letters carefully. The moment showed how everyone, young and old, wanted to hold on to their language, as if writing it could save it from being lost.
৮) লিখাৰ পাঠ আৰু কাহিনীটোত ইয়াৰ গুৰুত্বৰ বিষয়ে বৰ্ণনা কৰা।
লেখাৰ পাঠৰ সময়ত এম হামেলে “ফ্ৰান্স, আলছাচ” লিখা সুন্দৰ কপি দিছিল। সকলোৱে মনে মনে আৰু গুৰুত্বসহকাৰে লিখিছিল। সৰু সৰু ল’ৰা-ছোৱালীবোৰেও নিজৰ আখৰবোৰ ভালদৰে ট্ৰেচ কৰিছিল। সেই মুহূৰ্তটোৱে দেখুৱাই দিলে যে কেনেকৈ ডেকা-বুঢ়া সকলোৱে নিজৰ ভাষাটোক ধৰি ৰাখিব বিচাৰিছিল, যেন সেইটো লিখিলেই সেই ভাষাটো হেৰাই যোৱাৰ পৰা ৰক্ষা কৰিব পাৰি। - What is the significance of the title “The Last Lesson”?
The title “The Last Lesson” carries deep emotional meaning. It is not just the last French class but also the end of an era. It marks the loss of language, culture, and identity under foreign rule. It also teaches a life lesson about valuing things before they are gone.
৯/ “শেষ পাঠ” শিৰোনামটোৰ তাৎপৰ্য কি?
“শেষ পাঠ” শিৰোনামটোৱে গভীৰ আৱেগিক অৰ্থ বহন কৰে। ই কেৱল শেষ ফৰাচী শ্ৰেণীটোৱেই নহয়, এটা যুগৰ অন্তও। ই বিদেশী শাসনৰ অধীনত ভাষা, সংস্কৃতি, পৰিচয় হেৰুৱাৰ চিন স্বৰূপ। ইয়াৰ উপৰিও বস্তুবোৰ নোহোৱা হোৱাৰ আগতেই বস্তুবোৰক মূল্য দিয়াৰ বিষয়েও জীৱনৰ শিক্ষা দিয়ে। - How does the author create emotion in the story?
The author uses simple language, strong images, and deep feelings to create emotion. From the silence of the classroom to M. Hamel’s final words, every moment touches the heart. The regret of Franz, the quiet respect of the villagers, and the farewell of M. Hamel all make the story powerful and emotional. - ১০) লেখকে কাহিনীটোত কেনেকৈ আৱেগ সৃষ্টি কৰে?
- লেখকে আৱেগ সৃষ্টিৰ বাবে সহজ ভাষা, শক্তিশালী প্ৰতিচ্ছবি, গভীৰ অনুভূতিৰ ব্যৱহাৰ কৰিছে। শ্ৰেণীকোঠাৰ নিস্তব্ধতাৰ পৰা আৰম্ভ কৰি এম হামেলৰ শেষ কথালৈকে প্ৰতিটো মুহূৰ্তই হৃদয় স্পৰ্শ কৰে। ফ্ৰান্সৰ অনুশোচনা, গাঁৱৰ মানুহৰ নিৰৱে সন্মান আৰু এম হেমেলৰ বিদায় আদিয়ে কাহিনীটোক শক্তিশালী আৰু আৱেগিক কৰি তুলিছে।
- Describe in detail how the news from Berlin changed the atmosphere in the school. What effect did it have on the students, villagers, and M. Hamel?
The order from Berlin brought a big change in the school’s environment. It said that only German would be taught in schools of Alsace and Lorraine from the next day. Because of this, the entire classroom atmosphere became serious and emotional. There was no usual noise of moving desks or loud reciting. Everything was quiet like a Sunday morning. The students were already seated when Franz came, and M. Hamel was dressed in his fine Sunday clothes, which he only wore on inspection or prize days.
The villagers, who never came to school, were sitting at the back benches. People like old Hauser, the former mayor, and others came to show respect. They felt sorry for not learning French earlier and wanted to thank M. Hamel for his forty years of service.
M. Hamel, too, was deeply emotional. He spoke kindly, taught with patience, and gave lessons in grammar, writing, and history. Everyone listened carefully. The school that once felt boring now felt valuable. The order from Berlin made everyone realise the importance of their language and identity.
১/ বাৰ্লিনৰ পৰা অহা খবৰটোৱে বিদ্যালয়খনৰ পৰিৱেশ কেনেকৈ সলনি কৰিলে সেই বিষয়ে বিতংভাৱে বৰ্ণনা কৰা। ছাত্ৰ-ছাত্ৰী, গাঁৱৰ মানুহ আৰু এম হামেলৰ ওপৰত ইয়াৰ কি প্ৰভাৱ পৰিল?
বাৰ্লিনৰ পৰা অহা এই আদেশে বিদ্যালয়খনৰ পৰিৱেশত এক ডাঙৰ পৰিৱৰ্তন আনিলে। তাত লিখা আছিল যে পিছদিনাৰ পৰা আলছাচ আৰু লৰেইনৰ স্কুলত কেৱল জাৰ্মান ভাষাৰ শিক্ষা দিয়া হ’ব। ইয়াৰ বাবেই সমগ্ৰ শ্ৰেণীকোঠাৰ পৰিৱেশ গুৰুতৰ আৰু আৱেগিক হৈ পৰিল। চলন্ত ডেস্ক বা জোৰেৰে আবৃত্তিৰ কোনো সাধাৰণ শব্দ নাছিল। দেওবাৰৰ ৰাতিপুৱাৰ দৰে সকলো নিস্তব্ধ হৈ পৰিছিল। ফ্ৰান্স অহাৰ সময়ত ছাত্ৰ-ছাত্ৰীসকল ইতিমধ্যে বহিছিল আৰু এম হেমেলে তেওঁৰ দেওবাৰৰ সুন্দৰ কাপোৰ পিন্ধিছিল, যিবোৰ তেওঁ কেৱল পৰিদৰ্শন বা পুৰস্কাৰৰ দিনতহে পিন্ধিছিল।
কেতিয়াও স্কুললৈ অহা গাঁৱৰ মানুহবোৰ পিছফালৰ বেঞ্চবোৰত বহি আছিল। বুঢ়া হাউজাৰ, প্ৰাক্তন মেয়ৰ আদিৰ দৰে মানুহে সন্মান দেখুৱাবলৈ আহিছিল। আগতে ফৰাচী শিকিব নোৱাৰাৰ বাবে তেওঁলোকে দুখ অনুভৱ কৰিছিল আৰু এম হেমেলক তেওঁৰ চল্লিশ বছৰীয়া সেৱাৰ বাবে ধন্যবাদ জনাইছিল।
এম হামেলও গভীৰভাৱে আৱেগিক হৈ পৰিছিল। তেওঁ সৌজন্যতাৰে কথা কৈছিল, ধৈৰ্য্যৰে শিকাইছিল আৰু ব্যাকৰণ, লিখনী আৰু ইতিহাসৰ পাঠ দিছিল। সকলোৱে মন দি শুনিলে। এসময়ত বিৰক্তিকৰ অনুভৱ কৰা স্কুলখন এতিয়া মূল্যৱান যেন লাগিল। বাৰ্লিনৰ পৰা অহা এই আদেশে সকলোকে নিজৰ ভাষা আৰু পৰিচয়ৰ গুৰুত্ব উপলব্ধি কৰাইছিল।
- How does Franz’s character develop throughout the story? What lessons does he learn by the end of the last French lesson?
At the beginning of the story, Franz is shown as a carefree and lazy student. He is afraid to go to school because he has not prepared for the lesson on participles. He even thinks of running away to enjoy the sunny day. He does not take school seriously and often wastes time in playing or seeking birds’ eggs.
But when he reaches the school and hears the news that it is their last French lesson, his feelings change completely. He feels sad and guilty for not learning his own language properly. He starts to value his books, grammar, and teacher. He realises that these things, which once felt like a burden, are actually precious.
Franz regrets not listening to M. Hamel and feels ashamed that he cannot even answer a question properly. By the end of the lesson, he learns an important life lesson: that we must not take our language, education, and culture lightly. He matures emotionally and understands the real meaning of patriotism and respect for one’s heritage.
২/ গোটেই কাহিনীটোত ফ্ৰান্সৰ চৰিত্ৰটোৰ বিকাশ কেনেকৈ হয়? শেষৰ ফৰাচী পাঠটোৰ শেষলৈকে তেওঁ কি কি শিক্ষা লাভ কৰে?
কাহিনীটোৰ আৰম্ভণিতে ফ্ৰান্সক এজন নিৰ্বিকাৰ আৰু এলেহুৱা ছাত্ৰ হিচাপে দেখুওৱা হৈছে। তেওঁ স্কুললৈ যাবলৈ ভয় কৰে কাৰণ তেওঁ পাৰ্টিচিপলৰ পাঠৰ বাবে প্ৰস্তুতি চলোৱা নাই। আনকি তেওঁ ৰ’দঘাই দিনটো উপভোগ কৰিবলৈ পলাই যোৱাৰ কথাও ভাবে। তেওঁ স্কুলক গুৰুত্বসহকাৰে লোৱা নাই আৰু প্ৰায়ে খেলা-ধূলা বা চৰাইৰ কণী বিচাৰি সময় নষ্ট কৰে।
কিন্তু যেতিয়া তেওঁ স্কুলত উপস্থিত হয় আৰু খবৰটো পায় যে এইটো তেওঁলোকৰ শেষ ফৰাচী পাঠ, তেতিয়া তেওঁৰ অনুভৱ সম্পূৰ্ণৰূপে সলনি হয়। নিজৰ ভাষাটো সঠিকভাৱে শিকিব নোৱাৰাৰ বাবে তেওঁ দুখ আৰু দোষী অনুভৱ কৰে। তেওঁ নিজৰ কিতাপ, ব্যাকৰণ, শিক্ষকক মূল্য দিবলৈ আৰম্ভ কৰে। তেওঁ উপলব্ধি কৰে যে এসময়ত বোজা যেন লগা এইবোৰ বস্তু আচলতে বহুমূলীয়া।
এম হেমেলৰ কথা নুশুনাৰ বাবে ফ্ৰান্সে অনুশোচনা কৰে আৰু লাজ পায় যে তেওঁ এটা প্ৰশ্নৰ সঠিক উত্তৰও দিব নোৱাৰে। পাঠৰ শেষলৈকে তেওঁ জীৱনৰ এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ শিক্ষা লাভ কৰে: যে আমি আমাৰ ভাষা, শিক্ষা আৰু সংস্কৃতিক সহজভাৱে ল’ব নালাগে। তেওঁ আৱেগিকভাৱে পৰিপক্ক হয় আৰু দেশপ্ৰেম আৰু নিজৰ ঐতিহ্যৰ প্ৰতি সন্মানৰ প্ৰকৃত অৰ্থ বুজি পায়।
- “When people are enslaved, as long as they hold fast to their language, it is as if they had the key to their prison.” Explain this idea with reference to the story.
This powerful line is spoken by M. Hamel during the last French lesson. He explains that a language is more than just a way of communication. It is connected to one’s culture, identity, and freedom. When a country is ruled by outsiders, their language may be taken away to destroy their culture. But if the people keep using their own language, they are holding on to their freedom in some form.
In the story, the people of Alsace were ordered to stop learning French and switch to German. This was a way to weaken their connection to their country. But M. Hamel encourages them not to forget French. The villagers, who had once ignored school, now return to show support. Franz, too, realises the value of his language and feels ashamed for not learning it.
This line teaches that language is like a weapon of resistance. It helps people keep their culture alive even under foreign rule. If they continue to love and use their language, it keeps their spirit strong and free.
৩) “মানুহ যেতিয়া দাসত্বত থাকে, তেতিয়ালৈকে যেতিয়ালৈকে তেওঁলোকে নিজৰ ভাষাত দৃঢ়তাৰে ধৰি ৰাখে, তেতিয়ালৈকে তেওঁলোকৰ কাৰাগাৰৰ চাবিটো যেন তেওঁলোকৰ হাতত থাকে।” কাহিনীটোৰ উল্লেখ কৰি এই ধাৰণাটো ব্যাখ্যা কৰা।
এই শক্তিশালী শাৰীটো শেষৰ ফৰাচী পাঠৰ সময়ত এম হামেলে কয়। তেওঁ বুজাইছে যে ভাষা এটা কেৱল যোগাযোগৰ উপায়তকৈও অধিক। ই নিজৰ সংস্কৃতি, পৰিচয় আৰু স্বাধীনতাৰ সৈতে জড়িত। যেতিয়া এখন দেশত বাহিৰৰ মানুহে শাসন কৰে তেতিয়া তেওঁলোকৰ ভাষা কাঢ়ি লৈ তেওঁলোকৰ সংস্কৃতি ধ্বংস হ’ব পাৰে। কিন্তু ৰাইজে নিজৰ ভাষা ব্যৱহাৰ কৰি থাকিলে কোনোবা নহয় কোনোবা ৰূপত নিজৰ স্বাধীনতাক ধৰি ৰাখিছে।
কাহিনীটোত আলছাচৰ জনসাধাৰণক ফৰাচী শিকিবলৈ বন্ধ কৰি জাৰ্মান ভাষালৈ যাবলৈ নিৰ্দেশ দিয়া হৈছিল। এইটো আছিল তেওঁলোকৰ দেশৰ সৈতে তেওঁলোকৰ সংযোগ দুৰ্বল কৰাৰ এক উপায়। কিন্তু এম হামেলে তেওঁলোকক ফৰাচী ভাষা পাহৰি নাযাবলৈ উৎসাহিত কৰে। এসময়ত স্কুলক আওকাণ কৰা গাঁওবাসীয়ে এতিয়া সমৰ্থন দেখুৱাবলৈ উভতি আহিছে। ফ্ৰান্সেও নিজৰ ভাষাৰ মূল্য উপলব্ধি কৰে আৰু সেইটো শিকিব নোৱাৰাৰ বাবে লাজ অনুভৱ কৰে।
এই শাৰীটোৱে শিকাইছে যে ভাষা প্ৰতিৰোধৰ অস্ত্ৰৰ দৰে। বিদেশী শাসনৰ অধীনতো মানুহক নিজৰ সংস্কৃতি জীয়াই ৰখাত সহায় কৰে। যদি তেওঁলোকে নিজৰ ভাষাক ভাল পাই আৰু ব্যৱহাৰ কৰি থাকে তেন্তে ই তেওঁলোকৰ আত্মাক শক্তিশালী আৰু মুক্ত কৰি ৰাখে।
- Describe the role and personality of M. Hamel as a teacher. How does he influence his students and the villagers?
M. Hamel is shown as a strict but sincere teacher. He had been teaching in the same school for forty years. In the beginning, Franz was scared of him, mainly because of his iron ruler and strict nature. But on the day of the last lesson, Franz sees a different side of him. M. Hamel speaks gently, teaches with care, and does not scold anyone. He is dressed in his best clothes and speaks with deep emotion.
He blames himself and others for not taking French seriously. He accepts that he sometimes sent students to do other work or gave them holidays when he wanted to go fishing. He becomes emotional while teaching and encourages everyone to be proud of their language.
M. Hamel teaches not only grammar and writing but also love for the country and language. His words leave a deep impact on Franz and the villagers. Even the old men, who once ignored education, return to show their respect to him. By the end, he becomes a symbol of patriotism, discipline, and sacrifice.
৪/ শিক্ষক হিচাপে এম হামেলৰ ভূমিকা আৰু ব্যক্তিত্বৰ বিষয়ে বৰ্ণনা কৰা। তেওঁৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰী আৰু গাঁৱৰ মানুহক কেনেদৰে প্ৰভাৱিত কৰে?
এম হামেলক কঠোৰ কিন্তু আন্তৰিক শিক্ষক হিচাপে দেখুওৱা হৈছে। চল্লিশ বছৰ ধৰি একেখন স্কুলতে শিক্ষকতা কৰি আহিছিল। আৰম্ভণিতে ফ্ৰান্সে তেওঁক ভয় কৰিছিল, মূলতঃ তেওঁৰ লোহাৰ শাসক আৰু কঠোৰ স্বভাৱৰ বাবে। কিন্তু শেষৰ পাঠটোৰ দিনটোত ফ্ৰান্সে তেওঁৰ এটা বেলেগ দিশ দেখা পায়। এম হামেলে কোমলকৈ কথা কয়, যত্নপূৰ্বক শিক্ষা দিয়ে আৰু কাকো বকাবকি নকৰে। তেওঁ নিজৰ শ্ৰেষ্ঠ সাজ-পোছাক পিন্ধি গভীৰ আৱেগেৰে কথা কয়।
ফৰাচী ভাষাক গুৰুত্বসহকাৰে নোলোৱাৰ বাবে তেওঁ নিজকে আৰু আনক দোষাৰোপ কৰে। তেওঁ মানি লয় যে তেওঁ কেতিয়াবা ছাত্ৰ-ছাত্ৰীক আন কাম কৰিবলৈ পঠিয়াইছিল বা মাছ ধৰিবলৈ যাব বিচাৰিলে ছুটী দিছিল। তেওঁ পঢ়োৱাৰ সময়ত আৱেগিক হৈ পৰে আৰু সকলোকে নিজৰ ভাষাক লৈ গৌৰৱ কৰিবলৈ উৎসাহিত কৰে।
এম হামেলে কেৱল ব্যাকৰণ আৰু লিখাৰ শিক্ষাই নহয় দেশ আৰু ভাষাৰ প্ৰতি প্ৰেমৰ শিক্ষাও দিয়ে। তেওঁৰ কথাবোৰে ফ্ৰান্স আৰু গাঁৱৰ মানুহৰ ওপৰত গভীৰ প্ৰভাৱ পেলায়। আনকি এসময়ত শিক্ষাক আওকাণ কৰা বুঢ়া মানুহবোৰো উভতি আহে তেওঁৰ প্ৰতি থকা শ্ৰদ্ধা দেখুৱাবলৈ। শেষলৈকে তেওঁ দেশপ্ৰেম, অনুশাসন, ত্যাগৰ প্ৰতীক হৈ পৰে।
- What message does “The Last Lesson” give about language, identity, and regret? How is this message shown through the story’s events and characters?
“The Last Lesson” gives a deep and emotional message about the importance of language and identity. The story shows that people often realise the value of something only when it is about to be taken away. The people of Alsace never took the French language seriously. Students like Franz did not study properly, and villagers did not care about school.
But when the order came from Berlin that only German would be taught, everyone became serious. M. Hamel announced that it was their last lesson in French. Suddenly, the students, teacher, and even the villagers felt the pain of losing their language. They understood that language is a part of their soul and culture.
Franz felt regret for not learning, and M. Hamel tried his best to teach everything he could in that one last day. The villagers returned to school out of respect and guilt. The story ends with M. Hamel writing “Vive La France!” on the blackboard, showing his love for his language and nation.
Through these events, the story teaches that language must be respected and preserved. It is a symbol of freedom, and losing it feels like losing one’s own self. The message is clear: we must not take our culture, education, or identity lightly.
৫/ “শেষ পাঠ”-এ ভাষা, পৰিচয় আৰু অনুশোচনাৰ বিষয়ে কি বাৰ্তা দিয়ে? কাহিনীটোৰ পৰিঘটনা আৰু চৰিত্ৰৰ জৰিয়তে এই বাৰ্তা কেনেকৈ দেখুওৱা হৈছে?
“শেষ পাঠ” ভাষা আৰু পৰিচয়ৰ গুৰুত্ব সম্পৰ্কে গভীৰ আৰু আৱেগিক বাৰ্তা প্ৰদান কৰিছে। কাহিনীটোৱে দেখুৱাইছে যে মানুহে প্ৰায়ে কিবা এটা বস্তুৰ মূল্য উপলব্ধি কৰে যেতিয়া সেই বস্তুটো কাঢ়ি নিবলৈ ওলায়। আলছাচৰ মানুহে ফৰাচী ভাষাক কেতিয়াও গুৰুত্বসহকাৰে লোৱা নাছিল। ফ্ৰান্সৰ দৰে ছাত্ৰ-ছাত্ৰীয়ে ভালদৰে পঢ়া নাছিল, আৰু গাঁৱৰ মানুহে স্কুলৰ কথা চিন্তা কৰা নাছিল।
কিন্তু যেতিয়া বাৰ্লিনৰ পৰা আদেশ আহিল যে কেৱল জাৰ্মান ভাষাৰ শিক্ষা দিয়া হ’ব, তেতিয়া সকলোৱে গুৰুতৰ হৈ পৰিল। এম হামেলে ঘোষণা কৰিলে যে এইটো তেওঁলোকৰ ফৰাচী ভাষাৰ শেষ পাঠ। হঠাৎ ছাত্ৰ-ছাত্ৰী, শিক্ষক, আনকি গাঁৱৰ মানুহেও ভাষা হেৰুৱাৰ বেদনা অনুভৱ কৰিলে। তেওঁলোকে বুজি পাইছিল যে ভাষা তেওঁলোকৰ আত্মা আৰু সংস্কৃতিৰ এটা অংশ।
ফ্ৰান্সে শিকিব নোৱাৰাৰ বাবে অনুশোচনা অনুভৱ কৰিলে আৰু এম হেমেলে সেই এটা শেষ দিনটোত তেওঁ যিমান পাৰে সকলো শিকাবলৈ যৎপৰোনাস্তি চেষ্টা কৰিলে। গাঁওবাসীয়ে সন্মান আৰু অপৰাধবোধৰ বাবে স্কুললৈ উভতি আহিছিল। কাহিনীটোৰ শেষত এম হেমেলে “ভাইভ লা ফ্ৰান্স!” ব্লেকবৰ্ডত নিজৰ ভাষা আৰু জাতিৰ প্ৰতি থকা প্ৰেম দেখুৱাইছিল।
এই ঘটনাবোৰৰ যোগেদি গল্পটোৱে শিকাইছে যে ভাষাক সন্মান আৰু সংৰক্ষণ কৰিব লাগিব। ই স্বাধীনতাৰ প্ৰতীক, আৰু ইয়াক হেৰুৱালে নিজৰ আত্মা হেৰুৱাৰ দৰে অনুভৱ হয়। বাৰ্তাটো স্পষ্ট: আমি আমাৰ সংস্কৃতি, শিক্ষা বা পৰিচয়ক সহজভাৱে ল’ব নালাগে।
